Μηχανισμοί άμυνας του εγώ

Οι  μηχανισμοί άμυνας του εγώ  είναι ασυνείδητες ενδοψυχικές διεργασίες  που κινητοποιούνται από το Εγώ, για να αντιμετώπισουν την  ψυχοσύγκρουση  η οποία  προκύπτει από την αντιπαλότητα των ψυχικών αρχών,της ηδονής (προεγώ, id) και των ηθικών αρχών (υπερεγώ). Η  ψυχοσύγκρουση  είναι ιδιαιτέρα δαπανηρή για την πρωτογενή ψυχική  ενέργεια ( Λιβιδινική) , που δεν είναι ανεξάντλητη. Απειλεί το Εγώ  με ανάπτυξη νευρωτικών συμπτωμάτων, η και  παλινδρόμηση   στην ψύχωση, αν οι μηχανισμοί αυτοί δεν είναι ικανοί να καταλαγιάσουν την σύγκρουση. Το εγώ στην γλώσσα της ψυχολογία είναι το συνειδητό μέρος του  ψυχισμού μας, που υπακούει στη αρχή της πραγματικότητας.  Ο Freud,  στην διατύπωση των θεωριών του για το  ‘ψυχικό όργανο,’ ορίζει το  εγώ ως το  συνειδητό μέρος του Είναι  , που γίνεται  ‘ορατό’ στην συμπεριφορές και στο πράττειν μας. Διαχειρίζεται όλα όσα εμπίπτουν στην επίγνωση μας, ανά πάσα στιγμή και υπακούει στην αρχή της πραγματικότητας. Είναι  το λογικό μέρος του ψυχισμού μας. Αρτιώνεται σταδιακά με  την εμπειρία και την μάθηση, σε συνάρτηση πάντα με την γενετική προικοδότηση. Ωστόσο το ψυχικό όργανο στο σύνολο του δεν είναι στατικό. Το χαρακτηρίζει μια συνεχώς μεταβαλλόμενη δυναμική αλληλοεπίδραση των μερών του, ( id, Εγώ, Υπερεγώ)  και των ψυχικών αρχών μεταξύ των. Όπως είναι φυσικό το Εγώ, πρέπει να εναρμονίζει τα ‘ θέλω’ του  id και τα ‘πρέπει’ του Υπερεγώ,  που κατά κανόνα είναι αλληλοσυγκρουόμενα και  αντιθετικά . Αυτό άλλωστε  προκαλεί την ψυχοσύγκρουση.   

Παρανοειδής Προσωπικότητα

Πολλά στοιχεία ( traits) που συνθέτουν  την  Παρανοειδή Προσωπικότητα,  παρατηρούνται  και σε άλλες  προσωπικοτήτες. Για παράδειγμα η   παρανοειδής ‘διάθεση’ άλλοτε σαν μεμονωμένη ψυχολογική αντίδραση  και άλλοτε σαν πολιτισμικό η  εθνικό ‘γνώρισμα’, δεν είναι αρκετή,  για να χαρακτηρίσει έναν άνθρωπο παρανοειδή. Την  γλωσσοφαγιά το μάτιασμα και τα μάγια τα πιστεύουν πολλοί άνθρωποι.  Ακόμα και   η ετερομομφή -που  είναι η  προβολή του κακού εαυτού μας πάνω στους άλλους,- το ‘δεν φταίω εγώ, φταίει ο άλλος’, δεν παραπέμπει πάντα,  σε παρανοειδή ετοιμότητα. Ανακλά   ανωριμότητα, που όμως δεν συναντάται μόνο στην Παρανοειδής προσωπικότητα .
Πρέπει επίσης να διευκρινιστεί ότι δεν  περιγράφεται  η Παρανοειδής Διαταραχή της Προσωπικότητας, η οποία σαν νοσολογική οντότητα, ταυτοποιείται με τα  κριτήρια  του διαγνωστικού συστήματος DSM-IV. Περιγράφεται  η Παρανοειδής προσωπικότητα, η οποία δεν συνιστά αρρώστια, αλλά ένα σύνολο   συμπεριφορών  , ψυχολογικών στάσεων  και μηχανισμών άμυνας του εγώ. Οι άνθρωποι με παρανοειδή προσωπικότητα διακρίνονται για υπερβολική καχυποψία, επιφύλαξη, αμφιβολία για τα αισθήματα και την αξιοπιστία  των άλλων. Συχνά εκφράζουν έντονα συναισθήματα αμφισβήτησης για την  αφοσίωση των άλλων  και  ζήλια. Η ζηλοτυπία είναι συχνή και σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να κολακεύει τον σεξουαλικό σύντροφο , αλλά και να τον κουράζει, γιατί συχνά   απαιτούνται αποδείξεις πλήρους υποτέλειας. Διαβλέπουν   σκοτεινά κίνητρα στους άλλους και αναζητούν ενδείξεις,  ή αποδείξεις, για την εγκυρότητα των φόβων των. Γίνονται έτσι  μυστικοπαθείς, κρυψίνοες,  εριστικοί και  ισχυρογνώμονες.

Αχερουσία (Ν. Γκάτσος)

Υπέροχο   άκουσμα το ποίημα  του Ν. Γκάτσου ‘ Αχερουσία’, μελοποιημένο από τον Σ. Ξαρχάκο. Ονειρική η μουσική που  γίνεται αντιληπτή από  το ‘εσωτερικό’ αυτί, το  αυτί  εκείνο που μπορεί να προσλαμβάνει  την  μαγεία των  ήχων και την σαγήνη  των λόγων του φαντασιακού μας κόσμου. Τις  αιώνιες αλήθειες της ζωής. Έκπληξη και  η κηρυγματική φωνή του  Σ. Κόκοτα. Λίγο περιπαιχτική , ταιριάζει απόλυτα με την συγκαλυμμένη   ειρωνεία  που διακρίνει τους στίχους.          ( Δίσκος:Ξαρχάκος + Κόκοτας 1970).                                                                           
Ο  Ν. Γκάτσου μας παραπέμπει σε διφορούμενες συμβολοποιήσεις  και συνειρμούς  όταν αναφέρει ,   ‘ το σκυλί τον Κέρβερο’;  Γιατί    συνδέει τον Κέρβερο με οβολό ; Ξέρει καλά ο ποιητής ότι ο οβολός δεν ήταν για τον Κέρβερο. Ήταν  για τον πορθμέα του Άδη, τον  Χάρωντα,  ( Χάρο στα νέα ελληνικά) που μετέφερε με τη βάρκα του  τον νεκρό στην  είσοδος του Άδη, η οποία  βρισκόταν στον  ποταμό Αχέροντα. Ο νεκρός έπρεπε οπωσδήποτε να πληρώσει  οβολό για τα ναύλα. (Στην αρχαία Ελλάδα τοποθετούσαν πάντα τον οβολό κάτω από τη γλώσσα του νεκρού. Πίστευαν ότι όποιος δεν   πλήρωνε,  καταδικαζόταν να περιπλανιέται στις όχθες του Αχέροντα για εκατό χρόνια)!       
  Ο Κέρβερος άγρυπνος και τρομακτικός φρουρός,  απέτρεπε την απόδραση από το βασίλειο του  Άδη. Σε τι λοιπόν θα βοηθούσε ο οβολός στον νεκροφύλακα Κέρβερο; Γύρισμα στην ζωή; Νεκρανάσταση; Αθανασία; Επανάληψη του Σισυφικού κατορθώματος;

Ορισμός της Προσωπικότητας

Ο ορισμός της προσωπικότητας   είναι  το ίδιο δύσκολος  όσο και ο ορισμός της ψυχής . Η  προσωπικότητα είναι ‘το φαίνεσθε’ της ψυχής.  Και  είναι γνωστό ότι για την  ψυχή, υπάρχουν άπειροι ορισμοί  θρησκευτικοί , φιλοσοφικοί, ανθρωπολογικοί , που όμως συμπίπτουν στην  αποδοχή ότι  ως ψυχή ορίζεται η άυλη ουσία του ανθρώπου η οποία αποτελεί την έδρα της προσωπικότητάς του.
Με άλλα  λόγια οι ορισμοί αυτοί στηρίζονται στην   φιλοσοφική θεώρηση του Αριστοτέλη: ‘ η  ψυχή ἐστιν ἐντελέχεια ἡ πρώτη σώματος φυσικοῦ δυνάμει ζωήν ἔχοντος’. Ο Αριστοτέλης  ορίζει την Ψυχή ως πρώτη εντελέχεια, πρώτη εκδήλωση της ζωής. Δύναμη ή έξη του οργανισμού να εξελιχθεί, να αναπτύξει και να εκφράσει υψηλότερες εκδηλώσεις πνευματικότητας και ψυχισμού.
Άραγε  ο Freud  περιγράφοντας  την ασυνείδητη   πρωταρχική ψυχική ενέργεια τις ενορμήσεις, έδινε στην ενέργεια αυτή Αριστοτελική έννοια; Πάντως στα στάδια ανάπτυξης της προσωπικότητας  αναφέρεται  στο προεγώ (εκείνο id)  το οποίο είναι ασυνείδητο έμφυτο και  υποκινείται από  την  ασυνείδητη   πρωταρχική ψυχική ενέργεια τις ενορμήσεις.  Η  λιβιδινική ενέργεια (libido) τροφοδοτεί την ενόρμηση της ζωής . Στην πορεία της ζωή όμως οι συνειδητές λειτουργίες του εγώ  επενδύουν συναισθηματικά τις ενορμήσεις, ώστε να αποκτούν ψυχική αναπαράσταση  και μαζί με την   επιρροή του περιβάλλοντος, τροποποιούν τις ενορμήσεις  σε κοινωνικές ανάγκες.   Η διαδικασία αυτή είναι μοναδική για κάθε άνθρωπο. Έτσι όπως μοναδικό είναι  και το δομημένο εγώ του,  η προσωπικότητα του.