Είμαστε έντιμοι ;

Είναι κοινή εμπειρία πως μια   ανθρώπινη σχέση δεν μπορεί να ταξιδέψει μέσα στην ζωή χωρίς , χωρίς σύγκρουση. Είναι επίσης  πιθανόν να αντιμετωπίσει  τα απρόοπτα του ‘πεπρωμένου’. Αυτά τα απρόοπτα που διαταράσσουν ισορροπίες, τελετουργικά και προσδοκίες. Που συνεπάγονται ματαίωση και θυμό για να καταλήξουν πολύ συχνά στην  σύγκρουση.   Προφανώς δεν είμαστε άγγελοι και δεν μπορούμε να έχουμε   αγγελική σχέση. Βρισκόμαστε κοντά, μαζί, γινόμαστε οικογένεια, η φίλοι γιατί αυτό εξυπηρετεί κάποιες ανάγκες μας. Η συναλλακτική σχέση σε κάθε της έκφραση, πρέπει να είναι αμοιβαία ανταποδοτική. Διαφορετικά ξεσπά η σύγκρουση. Κατά συνέπεια η εντιμότητα –γιατί την αποφυγή κάθε αδικίας-είναι αναγκαία προϋπόθεση . Όμως ο προσδιορισμός της εντιμότητας σε κάθε πτυχή της διαπροσωπικής σχέσης είναι ανέφικτος. Κυρίως εξ αιτίας του υποκειμενισμού.    

Ωστόσο υπάρχει τρόπος να διακριθεί από το αποτέλεσμα. Από την αρμονία της σχέσης. Η να εκτιμηθεί από τα αντίθετα της. Δεν είναι απαραίτητα να   εκτιμηθεί με κριτήρια αθωότητας. Τα  κριτήρια ενοχής συχνά είναι πιο αξιόπιστα.. Η  εντιμότατα είναι αρετή και η  ποιότητα της είναι λογικό να προσεγγίζεται κατά αρχήν από αυτό που δεν είναι, από  αντίθετες έννοιες.
Τα αντίθετα του έντιμου ανθρώπου  είναι τα: ανέντιμος άτιμος, φαύλος, ανήθικος. Πως ορίζονται όμως, όλα αυτά τα επίθετα μιας 'μη  αρετής ' , που το αντίθετο της είνα η εντιμότητα. Πως ορίζεται η εντμότητα; Και κυρίως πως αυτή  διαφοροποιείται  , κάτω από την ιδιαιτερότητα της μοναδικής για κάθε περίπτωση  διαπροσωπικής σχέσης;

Αν λ.χ σε μια ισότιμη φιλία ετών ο ένας από τους δύο χάσει τα πόδια του και η σχέση από ισότιμη μεταβληθεί σε σχέση εξάρτησης και πρακτικών αναγκών, τι γίνεται με την εντιμότητα; Πως επαναπροσδιορίζεται το ‘δούναι και λαβείν’; Ποιος μπορεί να ισχυρισθεί  πως ο υγιή φίλος, δεν αποτιμά μεροληπτικά και εγωιστικά  το ξεβόλεμα, που αυτό το ατύχημα θα έχει στην δική του ζωή . Το πόσο βαρύ και άχαρο φορτίο μπορεί να του γίνει η φιλία με ένα ανάπηρο. Λογικό και ανθρώπινο αλλά πόσο έντιμο;;; Αλλά και από την πλευρά του ανάπηρου, μπορεί να ισχύει η ζήλεια που ο άλλος περπατά, η απαίτηση να τον χρησιμοποιήσει σαν προσθετικά πόδια, η εκβίαση, η  εξαγορά. Και πάλι που είναι η εντιμότητα;

Ένα άλλο πιο κοινό παράδειγμα είναι  ο άρρωστος, που κάνει ένα πολύ ακριβό δώρο στον γιατρό του και εκείνος το δέχεται. Θεωρούμε τον γιατρό ανέντιμο. Προφανώς και είναι, αφού δέχεται κάτι δυσανάλογο των υπηρεσιών του. Αλλά και ο άρρωστος δεν είναι αθώος. Εξαγοράζει τον γιατρό και με αυτόν  τον τρόπο τον διαφθείρει. Φυσικά ο γιατρός κερδίζει το υλικό αγαθό, ενώ ο ασθενής το χάνει. Στα μάτια μας είναι πιο συμπαθής, ίσως και καθόλου ανέντιμος  επειδή είναι ο ζημιωμένος. Πράγματι έχει στερηθεί κάτι  μετρήσιμο,  οικονομίες, σπίτι , κάτι τέλος πάντων. Άσχετα  αν  είναι  εύπορος, είναι πιο αποδεκτός κοινωνικά γιατί τουλάχιστον δεν μπορεί να κατηγορηθεί για αισχροκέρδεια και απληστία. Όμως δεν είναι αθώος. Το ‘δώρο’ του είναι ο Δούρειος ίππος για να αλώσει ηθικά τον γιατρό του.     Γιατί στη πραγματικότητα δεν τον ευγνωμονεί, τον  μισεί γιατί τον συνδέει με το βάσανο της αρρώστιας του. Άλλο παράδειγμα οι σχέσεις ηλικιωμένων με τους φροντιστές των, ανεξάρτητα αν είναι συγγενείς η επαγγελματίες γηροκόμοι ……

Σε αυτές και τόσες άλλες άπειρες διαπροσωπικές σχέσεις ανισότητας, άσχετα από τη θέση - δύναμης η αδυναμίας- που μπορεί να  βρίσκεται κάποιος, πόσο εύκολο είναι να καταλάβει  πως δεν είναι και  λίγο ανέντιμος, άτιμος, φαύλος και ανήθικος; Ακόμα και το καμαρώνω γιατί αγόρασα κάτι σε τιμή ευκαιρίας, πόσο έντιμο είναι; Σίγουρα κάποιος το έδωσε για λόγους ανάγκης η και βλακείας……….
Η εντιμότητα λοιπόν, δεν μπορεί παρά να ανάγεται σε ένα δίκαιο και ισορροπημένο ‘δούναι και λαβείν’. Όταν και αν αυτή η ισορροπία διαταραχθεί, σίγουρα η σχέση νοσεί, σίγουρα η σύγκρουση θα ξεσπάσει αργά η γρήγορα. Γιατί ένας από τους δυο ‘φίλους παίρνει περισσότερα’ και γιατί και οι δύο στο τέλος υπονομεύουν ο ένας τον άλλο, μπλεγμένοι  σε σχέση θυμού ματαίωση  και ακύρωσης. Αυτές οι  σχέσεις, δεν παραβιάζουν βέβαια τις διατάξεις του Ποινικού κώδικα και δεν προκαλούν  αξιόποινη πράξη, αλλά δεν διακρίνονται  και από εντιμότητα.
Προαπαιτούμενα  επομένως της εντιμότητα είναι τα μέτρο, δικαιοσύνη, αξιοπρέπεια, ειλικρίνεια, αυτογνωσία και   αμοιβαιότητα. Έννοιες  που δυστυχώς συχνά  παραμορφώνονται  στο όνομα του καθωσπρεπισμού και της ναρκισσιστικής ευθιξίας. Ακυρώνονται εκλογικευτικά , σε γενικεύσεις και αναγωγές σε αφηρημένα, ιδεολογήματα  προσχηματικά  μιας συγκαλυμμένης ανεντιμότητας. Στην εποχή του ‘ έχω’ και όχι του ‘είμαι’ η εντιμότητα είναι μια ψαλλιδισμένη αρετή. Αυτό ας το σκεφτόμαστε κάθε φορά που μια σχέση μας κλυδωνίζεται. Συνειδητά η όχι, κάποια ανεντιμότητα- στην ευρεία έννοια του όρου -  έχει διαταράξει την σχέση. Και μην πούμε πως δε φταίμε, μη πούμε πως ο άλλος ξαφνικά μας ‘έφτυσε’. Είναι και αυτό ανέντιμο. Μια σχέση που κλυδωνίζεται και ναυαγεί έχει πάντα και δικά μας στοιχεία ‘ανεντιμότητας’ στην διατάραξη του δίκαιου  ‘δούναι και λαβείν’.  Αν έχω πλουτίσει είμαι υπόλογος αισχροκέρδειας, αν έχω φτωχύνει είμαι υπόλογος εκμαυλισμού η και βλακείας. Έχει διαφορά; ΝΑΙ αλλά μικρή.

Κλεοπάτρα Περισσάκη