Ο ορισμός της προσωπικότητας είναι το ίδιο δύσκολος όσο και ο ορισμός της ψυχής . Η προσωπικότητα είναι ‘το φαίνεσθε’ της ψυχής. Και είναι γνωστό ότι για την ψυχή, υπάρχουν άπειροι ορισμοί θρησκευτικοί , φιλοσοφικοί, ανθρωπολογικοί , που όμως συμπίπτουν στην αποδοχή ότι ως ψυχή ορίζεται η άυλη ουσία του ανθρώπου η οποία αποτελεί την έδρα της προσωπικότητάς του.
Με άλλα λόγια οι ορισμοί αυτοί στηρίζονται στην φιλοσοφική θεώρηση του Αριστοτέλη: ‘ η ψυχή ἐστιν ἐντελέχεια ἡ πρώτη σώματος φυσικοῦ δυνάμει ζωήν ἔχοντος’. Ο Αριστοτέλης ορίζει την Ψυχή ως πρώτη εντελέχεια, πρώτη εκδήλωση της ζωής. Δύναμη ή έξη του οργανισμού να εξελιχθεί, να αναπτύξει και να εκφράσει υψηλότερες εκδηλώσεις πνευματικότητας και ψυχισμού.
Άραγε ο Freud περιγράφοντας την ασυνείδητη πρωταρχική ψυχική ενέργεια τις ενορμήσεις, έδινε στην ενέργεια αυτή Αριστοτελική έννοια; Πάντως στα στάδια ανάπτυξης της προσωπικότητας αναφέρεται στο προεγώ (εκείνο id) το οποίο είναι ασυνείδητο έμφυτο και υποκινείται από την ασυνείδητη πρωταρχική ψυχική ενέργεια τις ενορμήσεις. Η λιβιδινική ενέργεια (libido) τροφοδοτεί την ενόρμηση της ζωής . Στην πορεία της ζωή όμως οι συνειδητές λειτουργίες του εγώ επενδύουν συναισθηματικά τις ενορμήσεις, ώστε να αποκτούν ψυχική αναπαράσταση και μαζί με την επιρροή του περιβάλλοντος, τροποποιούν τις ενορμήσεις σε κοινωνικές ανάγκες. Η διαδικασία αυτή είναι μοναδική για κάθε άνθρωπο. Έτσι όπως μοναδικό είναι και το δομημένο εγώ του, η προσωπικότητα του.
Φυσικά στο χώρο της Ψυχολογίας /Ψυχιατρικής έχουν διατυπωθεί πολλές θεωρίες για την ανάπτυξη της προσωπικότητας. Γενικά ομως σαν προσωπικότητα ορίζεται , το αποτέλεσμα της πολύπλοκης δυναμικής αλληλοεπίδρασης της γενετικής μας προικοδότησης, (μοναδική για κάθε άτομο), με τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος, που και αυτά ποτέ δεν είναι όμοια. Από την αλληλοεπίδραση αυτή, προκύπτει το σύνολο των ιδιαίτερων ψυχικών / πνευματικών χαρακτηριστικών και τρόπων συμπεριφοράς, που αποτελούν την προσωπικότητα μας.
Το να γνωρίζουμε όμως την προσωπικότητα μας ( γνώθι σ΄αύτον , αυτογνωσία ) είναι σχεδόν αδύνατο, γιατί εμπλέκεται και η διάσταση υποκειμενικότητα /αντικειμενικότητα. Αυτό που νομίζουμε ότι είμαστε , αυτό που πραγματικά είμαστε και αυτό που βλέπουν οι άλλοι ότι είμαστε ( και αντιδρούν σε αυτό) , συνήθως έχουν μεγάλη απόκλιση μεταξύ των. Ας σημειωθεί ότι η αλληλοεπίδραση είναι πηγή μάθησης και εμπειρίας, που υπακούει σε κανόνες ανάδρασης.(Πομπός → ερέθισμα → Δέκτης → αντίδραση → Πομπός → αντίδραση στην αντίδραση κ.ο.κ)
Πάντως οι βασικότερες προσεγγίσεις περιγραφής της προσωπικότητας είναι :
1.Παραδοσιακός τρόπος προσέγγισης της προσωπικότητας . Δίνεται έμφαση στη έννοια των χαρακτηριστικών (traits ), όπως λ.χ κυριαρχία η εξάρτηση , επιμονή επιθετικότητα, πείσμα, γενναιοδωρία κ.α. Η προσωπικότητα διαμορφώνεται από ένα σύνολο τέτοιων χαρακτηριστικών σταθερά, παγιωμένων, με τρόπο τέτοια ώστε να ορίζουν την μοναδικότητα της ανθρώπινη προσωπικότητας και να διαφοροποιούν το ένα άτομο από το άλλο. Κάθε άτομο διαθέτει μια τέτοια σύνθεση χαρακτηριστικών που είναι μοναδική και το διαφοροποιεί απ' το παρακείμενο του (η έννοια της μοναδικότητας). Ερευνητικά χρησιμοποιούνται οι ψυχομετρικές δοκιμασίες προσωπικότητας.
2.Κοινωνικός δομισμός. Θεωρεί πρωτεύουσα την επιρροή της αλληλοεπίδρασης με το περιβάλλον και ότι η προσωπικότητα αποτελεί απόρροια των αλληλεπιδράσεων και σχέσεων που αναπτύσσονται στην συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα στην οποία ανήκει το άτομο. Αυτό σημαίνει πως η προσωπικότητα δομείται κοινωνικά και δεν υπαγορεύεται από εσωτερικές δυνάμεις .Ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τον κόσμο και τον εαυτό του βασιζόμενος σε υποκειμενικές παρατηρήσεις. Δεν υπάρχει αντικειμενική γνώση και αλήθεια .
3.το ρεύμα της κριτικής ψυχολογίας. Οι απόψεις είναι παρεμφερείς με αυτές του κοινωνικού δομισμού είναι αλλά όχι ταυτόσημες. Ασκεί κριτική στον τρόπο με τον οποίο διδάσκεται η παραδοσιακή ψυχολογία και ασκείται η κλινική πρακτική.
Βασικό χαρακτηριστικό και των δύο προσεγγίσεων είναι η κριτική τους στάση απέναντι στις κοινωνικές επιστήμες και βέβαια στην ψυχολογία. Όσο αφορά τον Κοινωνικός δομισμός, εμπερικλείει αρκετά επικίνδυνες παγίδες όπως λ.χ τον πειρασμό την παρέμβασης στο περιβάλλον ‘για την δημιουργία των τέλειων ανθρώπων’.
Η Κλασσική Ψυχιατρική στην διάσταση της διαταραχής( και με βάσει το αναγνωρισμένο διεθνώς διαγνωστικό σύστημα DSM-IV) αναγνωρίζει 10 τύπους προσωπικοτήτων που ταξινομούνται σε 3 ομάδες.
Ας σημειωθεί ότι ανάμεσο στην προσωπικότητα και την διαταραχή της προσωπικότητας τα κριτήρια είναι κοινωνικά και σχετίζονται με την συμπεριφορά. (στατιστικό , μέσος όρος , νόρμα, κοινωνικής αποδοχής ,προσωπικής αρμονίας)
Αναφέρονται πολύ περιληπτικά οι προσωπικότητες με κάποια από τα χαρακτηριστικά των
( traits).
Ομάδα Α1)Παρανοειδής Προσωπικότητα. Δυσπιστία , καχυποψία για τα κίνητρα , τα λόγια και τις πράξεις των άλλων. Συσχέτιση και αυτοαναφορά ουδέτερων ερεθισμάτων.
2)Σχιζοειδής Προσωπικότητα. Τάση απόσυρσης από κοινωνικές επαφές και σχέσεις. Αποφυγή συναισθηματικών επενδύσεων και δεσμών.
3)Σχιζότυπη Προσωπικότητα . Αποφυγή επαφή με τους άλλους ανθρώπους. Συχνά εκκεντρική συμπεριφορά, διαστρεβλώσεις στην ερμηνεία της πραγματικότητας
Ομάδα Β
1)Αντικοινωνική Προσωπικότητα . Αγνοεί τα δικαιώματα των άλλων, γίνεται εύκολα παραπτωματικός , αναξιόπιστος, μπορεί να παρουσιάσει αρκετά επιθετικές συμπεριφορές
2)Μεταιχμιακή Προσωπικότητα . Συναισθηματική αστάθεια , παρορμητικότητα, ευμεταβλητότητα στη σκέψη, τη διάθεση και τις σχέσεις με τους άλλους. Συχνά αυτοκαταστροφική διάθεση ή / και αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές
3)Ιστριονική Προσωπικότητα . Έντονη εκδραμάτιση συναισθημάτων. Επιδιώκει να είναι το κέντρο της προσοχής και συχνά χρησιμοποιεί εκκεντρικά μέσα συμπεριφορές προκειμένου να προκαλέσει το ενδιαφέρον των άλλων.
4)Ναρκισσιστική Προσωπικότητα . Μειωμένη συναισθηματική κατανόησης για τους άλλους, αισθήματα μεγαλείου και ταυτόχρονα έντονη ανάγκη για την απόκτηση του θαυμασμού των άλλων.
Ομάδα Γ
1)Αποφευκτική Προσωπικότητα . Αποφυγή κοινωνικών εκδηλώσεων και σχέσεων. Παθολογική ευαισθησία και δυσανεξία στην αρνητική κριτική.
2)Εξαρτητική Προσωπικότητα Διάθεση για υποτέλεια που μπορεί να οδηγήσει σε θυματοποίηση στην αναζήτηση προστασίας και δέσμευσης από τους άλλους
3)Ιδεοψυχαναγκαστική Προσωπικότητα Τελειοθηρική συμπεριφορά, επίμονη ενασχόληση με τη διατήρηση της τάξης, την αποφυγή λαθών και τη διατήρηση του ελέγχου.
Κλεοπάτρα Περισσάκη
Με άλλα λόγια οι ορισμοί αυτοί στηρίζονται στην φιλοσοφική θεώρηση του Αριστοτέλη: ‘ η ψυχή ἐστιν ἐντελέχεια ἡ πρώτη σώματος φυσικοῦ δυνάμει ζωήν ἔχοντος’. Ο Αριστοτέλης ορίζει την Ψυχή ως πρώτη εντελέχεια, πρώτη εκδήλωση της ζωής. Δύναμη ή έξη του οργανισμού να εξελιχθεί, να αναπτύξει και να εκφράσει υψηλότερες εκδηλώσεις πνευματικότητας και ψυχισμού.
Άραγε ο Freud περιγράφοντας την ασυνείδητη πρωταρχική ψυχική ενέργεια τις ενορμήσεις, έδινε στην ενέργεια αυτή Αριστοτελική έννοια; Πάντως στα στάδια ανάπτυξης της προσωπικότητας αναφέρεται στο προεγώ (εκείνο id) το οποίο είναι ασυνείδητο έμφυτο και υποκινείται από την ασυνείδητη πρωταρχική ψυχική ενέργεια τις ενορμήσεις. Η λιβιδινική ενέργεια (libido) τροφοδοτεί την ενόρμηση της ζωής . Στην πορεία της ζωή όμως οι συνειδητές λειτουργίες του εγώ επενδύουν συναισθηματικά τις ενορμήσεις, ώστε να αποκτούν ψυχική αναπαράσταση και μαζί με την επιρροή του περιβάλλοντος, τροποποιούν τις ενορμήσεις σε κοινωνικές ανάγκες. Η διαδικασία αυτή είναι μοναδική για κάθε άνθρωπο. Έτσι όπως μοναδικό είναι και το δομημένο εγώ του, η προσωπικότητα του.
Φυσικά στο χώρο της Ψυχολογίας /Ψυχιατρικής έχουν διατυπωθεί πολλές θεωρίες για την ανάπτυξη της προσωπικότητας. Γενικά ομως σαν προσωπικότητα ορίζεται , το αποτέλεσμα της πολύπλοκης δυναμικής αλληλοεπίδρασης της γενετικής μας προικοδότησης, (μοναδική για κάθε άτομο), με τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος, που και αυτά ποτέ δεν είναι όμοια. Από την αλληλοεπίδραση αυτή, προκύπτει το σύνολο των ιδιαίτερων ψυχικών / πνευματικών χαρακτηριστικών και τρόπων συμπεριφοράς, που αποτελούν την προσωπικότητα μας.
Το να γνωρίζουμε όμως την προσωπικότητα μας ( γνώθι σ΄αύτον , αυτογνωσία ) είναι σχεδόν αδύνατο, γιατί εμπλέκεται και η διάσταση υποκειμενικότητα /αντικειμενικότητα. Αυτό που νομίζουμε ότι είμαστε , αυτό που πραγματικά είμαστε και αυτό που βλέπουν οι άλλοι ότι είμαστε ( και αντιδρούν σε αυτό) , συνήθως έχουν μεγάλη απόκλιση μεταξύ των. Ας σημειωθεί ότι η αλληλοεπίδραση είναι πηγή μάθησης και εμπειρίας, που υπακούει σε κανόνες ανάδρασης.(Πομπός → ερέθισμα → Δέκτης → αντίδραση → Πομπός → αντίδραση στην αντίδραση κ.ο.κ)
Πάντως οι βασικότερες προσεγγίσεις περιγραφής της προσωπικότητας είναι :
1.Παραδοσιακός τρόπος προσέγγισης της προσωπικότητας . Δίνεται έμφαση στη έννοια των χαρακτηριστικών (traits ), όπως λ.χ κυριαρχία η εξάρτηση , επιμονή επιθετικότητα, πείσμα, γενναιοδωρία κ.α. Η προσωπικότητα διαμορφώνεται από ένα σύνολο τέτοιων χαρακτηριστικών σταθερά, παγιωμένων, με τρόπο τέτοια ώστε να ορίζουν την μοναδικότητα της ανθρώπινη προσωπικότητας και να διαφοροποιούν το ένα άτομο από το άλλο. Κάθε άτομο διαθέτει μια τέτοια σύνθεση χαρακτηριστικών που είναι μοναδική και το διαφοροποιεί απ' το παρακείμενο του (η έννοια της μοναδικότητας). Ερευνητικά χρησιμοποιούνται οι ψυχομετρικές δοκιμασίες προσωπικότητας.
2.Κοινωνικός δομισμός. Θεωρεί πρωτεύουσα την επιρροή της αλληλοεπίδρασης με το περιβάλλον και ότι η προσωπικότητα αποτελεί απόρροια των αλληλεπιδράσεων και σχέσεων που αναπτύσσονται στην συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα στην οποία ανήκει το άτομο. Αυτό σημαίνει πως η προσωπικότητα δομείται κοινωνικά και δεν υπαγορεύεται από εσωτερικές δυνάμεις .Ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τον κόσμο και τον εαυτό του βασιζόμενος σε υποκειμενικές παρατηρήσεις. Δεν υπάρχει αντικειμενική γνώση και αλήθεια .
3.το ρεύμα της κριτικής ψυχολογίας. Οι απόψεις είναι παρεμφερείς με αυτές του κοινωνικού δομισμού είναι αλλά όχι ταυτόσημες. Ασκεί κριτική στον τρόπο με τον οποίο διδάσκεται η παραδοσιακή ψυχολογία και ασκείται η κλινική πρακτική.
Βασικό χαρακτηριστικό και των δύο προσεγγίσεων είναι η κριτική τους στάση απέναντι στις κοινωνικές επιστήμες και βέβαια στην ψυχολογία. Όσο αφορά τον Κοινωνικός δομισμός, εμπερικλείει αρκετά επικίνδυνες παγίδες όπως λ.χ τον πειρασμό την παρέμβασης στο περιβάλλον ‘για την δημιουργία των τέλειων ανθρώπων’.
Η Κλασσική Ψυχιατρική στην διάσταση της διαταραχής( και με βάσει το αναγνωρισμένο διεθνώς διαγνωστικό σύστημα DSM-IV) αναγνωρίζει 10 τύπους προσωπικοτήτων που ταξινομούνται σε 3 ομάδες.
Ας σημειωθεί ότι ανάμεσο στην προσωπικότητα και την διαταραχή της προσωπικότητας τα κριτήρια είναι κοινωνικά και σχετίζονται με την συμπεριφορά. (στατιστικό , μέσος όρος , νόρμα, κοινωνικής αποδοχής ,προσωπικής αρμονίας)
Αναφέρονται πολύ περιληπτικά οι προσωπικότητες με κάποια από τα χαρακτηριστικά των
( traits).
Ομάδα Α1)Παρανοειδής Προσωπικότητα. Δυσπιστία , καχυποψία για τα κίνητρα , τα λόγια και τις πράξεις των άλλων. Συσχέτιση και αυτοαναφορά ουδέτερων ερεθισμάτων.
2)Σχιζοειδής Προσωπικότητα. Τάση απόσυρσης από κοινωνικές επαφές και σχέσεις. Αποφυγή συναισθηματικών επενδύσεων και δεσμών.
3)Σχιζότυπη Προσωπικότητα . Αποφυγή επαφή με τους άλλους ανθρώπους. Συχνά εκκεντρική συμπεριφορά, διαστρεβλώσεις στην ερμηνεία της πραγματικότητας
Ομάδα Β
1)Αντικοινωνική Προσωπικότητα . Αγνοεί τα δικαιώματα των άλλων, γίνεται εύκολα παραπτωματικός , αναξιόπιστος, μπορεί να παρουσιάσει αρκετά επιθετικές συμπεριφορές
2)Μεταιχμιακή Προσωπικότητα . Συναισθηματική αστάθεια , παρορμητικότητα, ευμεταβλητότητα στη σκέψη, τη διάθεση και τις σχέσεις με τους άλλους. Συχνά αυτοκαταστροφική διάθεση ή / και αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές
3)Ιστριονική Προσωπικότητα . Έντονη εκδραμάτιση συναισθημάτων. Επιδιώκει να είναι το κέντρο της προσοχής και συχνά χρησιμοποιεί εκκεντρικά μέσα συμπεριφορές προκειμένου να προκαλέσει το ενδιαφέρον των άλλων.
4)Ναρκισσιστική Προσωπικότητα . Μειωμένη συναισθηματική κατανόησης για τους άλλους, αισθήματα μεγαλείου και ταυτόχρονα έντονη ανάγκη για την απόκτηση του θαυμασμού των άλλων.
Ομάδα Γ
1)Αποφευκτική Προσωπικότητα . Αποφυγή κοινωνικών εκδηλώσεων και σχέσεων. Παθολογική ευαισθησία και δυσανεξία στην αρνητική κριτική.
2)Εξαρτητική Προσωπικότητα Διάθεση για υποτέλεια που μπορεί να οδηγήσει σε θυματοποίηση στην αναζήτηση προστασίας και δέσμευσης από τους άλλους
3)Ιδεοψυχαναγκαστική Προσωπικότητα Τελειοθηρική συμπεριφορά, επίμονη ενασχόληση με τη διατήρηση της τάξης, την αποφυγή λαθών και τη διατήρηση του ελέγχου.
Κλεοπάτρα Περισσάκη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου