Η σημειωτική /σημειολογία (semeotics) μελετά τα σημεία, τα σήματα τα σύμβολα. Σαν σημείο νοείται οτιδήποτε μπορεί να αντιπροσωπεύει και να αποδίδει, ένα κοινά αναγνωρίσιμο συγκεκριμένο νόημα. Οι λέξεις αποτελούν σημεία. Γλωσσικά λεκτικά σημεία. Οι χειρονομίες και οι εκφράσεις προσώπου είναι μη λεκτικά σημεία. Το ίδιο ισχύει για απεικονίσεις όπως είναι οι πινακίδες, για ήχους ειδοποίησης και φυσικά πάνω από όλα, για τις σκέψεις και τις ιδέες μας. Οι άνθρωποι είχαμε πάντα την ανάγκη αναπαράστασης του ψυχισμού μας με εικόνες. Για αυτό δημιουργήσαμε τα σημεία ( σήματα σύμβολα) και με αυτά συνθέσαμε την γλώσσα και την γραφή . Και ίσως πρώτα από όλα την τέχνη, στην αρχέτυπη μορφή της. Το πως αποδίδουμε, κωδικοποιούμε/ αποκωδικοποιούμε και ανταλλάσσουμε σημασίες και νοήματα, ανακλά το επικοινωνιακό πολιτισμικό επίπεδο της κοινωνικής μας ομάδας. Πρακτικά λοιπόν η σημειωτική μελετά τους πολύπλοκους κώδικες της ανθρώπινης επικοινωνίας η ομαλή διεξαγωγή της οποίας, είναι προαπαιτούμενο της αρμονικής ανθρώπινης σχέσης .
Στην καθημερινή ζωή τα σημεία, τα σύμβολα και τα σήματα συχνά χρησιμοποιούνται με αλληλεπικαλυπτόμενη έννοια και αυτό γιατί μπορεί να προσφέρονται σε διπλή η πολλαπλή 'ανάγνωση’ αναγνώριση. Για παράδειγμα το σήμα των Ολυμπιακών αγώνων –η διάταξη των πέντε κύκλων- μπορεί να παραπέμπει στους Ολυμπιακούς αγώνες σαν συμμετοχή των πέντε Ηπείρων , σε εγκαταστάσεις των τοπογραφικά, αλλά και στην ιδεολογία του ‘ευ αγωνίζεσθαι’ . Το αστυνομικό σήμα μπορεί να παραπέμπει σε ένα αστυνομικό, αλλά -και ανάλογα με την ιδεολογία μας-, να συμβολίζει προστασία, η κρατισμό και βία.
Το σήμα είναι ένα αναγνωρισμένο σημάδι παραπομπής σε ένα σύνολο πληροφοριών. ‘Σήμα κατατεθέν’ για ένα αναγνωρισμένο σήμα εταιρείας η επιχείρησης. Άλλο παράδειγμα είναι το σήμα κινδύνου που και αυτό διαφέρει για κάθε κατάσταση. ‘Ουδέτερα’ σήματα όπως είναι το ιατρόσημο. Τα σήματα της τροχαίας τα οποία μας ειδοποιούν για οδικούς κανόνες. Τα σήματα η κώδικας Morsε η γλώσσα του τηλέγραφου. Γενικά τα σήματα σχετίζονται περισσότερο με την πρακτική μας ζωή.
Το σημείο είναι το διακριτικό γνώρισμα ενός αντικειμένου, ενός πράγματος μιας κατάστασης. Για παράδειγμα τα σημεία του ορίζοντα, της αρρώστιας, της στήριξης, του δρόμου, του καιρού, των συναισθημάτων. Τα άπειρα σημεία της ζωής μας, γνωστά από τα πρώτα βήματα του ανθρώπου πάνω στην γη. Στην σύγχρονή ζωή μας βέβαια τα σημεία είναι κωδικοποιημένα συστηματικά και μας παρέχουν πληροφορίες, για εκκλησίες, νοσοκομεία, επικίνδυνες στροφές στους δρόμου και πολλά άλλα, που χρειάζεται να γνωρίζουμε. Πρώτιστα όμως είναι η βάση της ανθρώπινης επικοινωνίας που στηρίζεται σε ένα ιδιαίτερα σύνθετο σύστημα σημείων συνοδευτικών του λόγου. Σημεία εξωλεκτικά και κυρίως παραλεκτικά όπως είναι το χαμόγελο, το βλέμμα, το χρώμα της φωνής και γενικά κάθε έκφραση συναισθήματος. Σημεία τόσο καθοριστικά στην ζωή μας, ώστε να ισχύει το δόγμα ότι μιλάμε με την γλώσσα, αλλά συζητάμε με ολόκληρο το σώμα.
Τα σύμβολα αφορούν περισσότερο την διανοητική μας λειτουργία, την σκέψη και τον ψυχισμό μας. Είναι η αποτύπωση και απομνημόνευση ενός νοήματος. Αλφάβητο και αριθμοί είναι τα βασικά σύμβολα που μαθαίνει ο άνθρωπος και είναι καθοριστικά για τη διανοητική του ανάπτυξη, την επικοινωνία και έκφραση των ιδεών του. Η έννοια, το νόημα η σημασία/ σηματοδότηση η και αλλιώς η σημασιολογία των λέξεων ( semantics) από το ελληνικό επίθετο σημαντικός ,ο σημαίνων ο έχων σημασία) είναι δυνατόν να τροποποιηθεί. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε Διαχρονικούς η κοινωνικούς λόγους και να αφορά διεύρυνση και επέκταση η το αντίθετο στένωση και περιορισμός της σημασίας , η μετακίνηση και μεταφορά του εννοιολογικού φορτίου. Έτσι εξηγείται η πολυσημία διάφορων λέξεων.
Σύμβολο λοιπόν μπορεί να είναι κάθε αντικείμενο, που αναγνωρίζεται σαν σημείο/ σημάδι και χρησιμοποιείται ( συμβάλει εξ ου και το όνομα) στην αποκρυπτογράφηση του νοήματος που του έχει αποδοθεί. Η Σημαία και ο Εθνικός ύμνος είναι σύμβολα μιας Χώρας /Πατρίδας/ Έθνους. Το ίδιο και ο Σταυρός, είναι σύμβολο της Χριστιανικής Θρησκείας. Σύμβολα επίσης μπορεί να είναι και άνθρωποι ενσαρκωτές μιας ιδέας, ή τάσης.
Η ιστορία της λέξης σύμβολο προέρχεται από τα αρχαία Ελληνικά. (Σύμβολο συμβάλω = βάζω μαζί). Η λέξη σήμαινε ένα αντικείμενο που είχε χωριστεί σε δύο μέρη από δύο ανθρώπους για να έχει ο κάθε ένας το δικό του κομμάτι. Σε μελλοντική συνάντηση, ήταν αρκετό να μπουν τα δύο κομμάτια μαζί (συμβάλλω) για να σχηματισθεί το αρχικό αντικείμενο και έτσι να αναγνωριστούν οι δύο άνθρωποι. Το σύμβολο ήταν σημείο αναγνώρισης, αλλά και ένα είδος αρχαϊκού συμβολαίου.
Σήμερα βέβαια τα κομμάτια του αντικειμένου ‘που πρέπει να μπουν μαζί’ δεν είναι υλικά. Είναι άυλα, είναι η κουλτούρα μας διαχρονικά και συχνά πολυπολιτισμικά. Τα ‘κομμάτια του αντικειμένου’ είναι η γνώση και η μνήμη μας. Αν πάρουμε για παράδειγμα το σύμβολο Σημαία, δεν χρειάζεται να έχουμε ένα κομμάτι της. Φτάνει ο σεβασμός και η αναγνώριση εκείνων που την υπερασπίστηκαν και την τίμησαν, γενιές πριν από εμάς. Ήταν το δικό τους κομμάτι,. Το δικό μας κομμάτι είναι το χρέος τιμής, να κάνουμε το ίδιο. Να τιμήσουμε την Σημαία, να υπερασπισθούμε - ότι συμβολίζει η Σημαία μας- ειδικά στην εποχή την δική μας των ύπουλα μεταμφιεσμένων πολέμων. Του οικονομικού πολέμου.
Τελικά τα ‘ άγια των αγίων’ της ζωής μας είναι η δική μας σημασιολογία , το δικό μας σημαινόμενο. Η δική μας ατομική Σημαία όταν το Εγώ είναι ηθικά δομημένο.
Κλεοπάτρα Περισσάκη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου