Η αυτοτιμωρία- το λέει η λέξη – είναι η κάκωση που επιβάλουμε στον εαυτό μας για μια πράξη που εμείς οι ίδιοι την θεωρούμε αξιόμεμπτη και κρίνουμε πως πρέπει να τιμωρηθούμε για αυτήν. Η τιμωρία μπορεί να είναι ενοχή, τύψεις συνείδησης, η αυτοεκδικητικές συμπεριφορές, από ήπιες μικρογκάφες και μικροατυχήματα, ως ακραίες όπως είναι η αυτοχειρία. Η αυτοχειρία βέβαια είνα εκδήλωση σοβαρής ψυχικής αρρώστιας. Το πόσο πολύ η λίγο αυτοτιμωριτικοί είμαστε είναι συνάρτηση της ισορροπίας των ψυχικών μας αρχών μεταξύ των, της αρμονικής συνεργασίας των μερών του ψυχισμού μας. Ένα υπερτροφικό, απαιτητικό και δύσκαμπτο Υπερεγώ με την αρχή του ιδεώδες και των ιδανικών σε Θεϊκό ύψος, που λειτουργεί με αυστηρός και απάνθρωπο ‘ ποινικό κώδικα βρίσκεται σχεδόν πάντα σε αντιδικία με το id. Ειδικά μάλιστα όταν το id τυχαίνει να είναι περισσότερο απειθάρχητο και λάγνο με αχαλίνωτη την αρχή της ηδονής. Αν το Εγώ είναι αδύναμο και αναποφάσιστο τότε και η αρχή της πραγματικότητας αποδεικνύεται αναποτελεσματική. Η τελική συμπεριφορά η αυτοτιμωρία, στην διάσταση του λιγότερο η περισσότερο αυτοτιμωριτική, συνδιαμορφώνεται από το πώς εκδικάζονται ‘τα παραπτώματα’ στο προσωπικό συνειδησιακό δικαστήριο, τον ψυχισμό του κάθε ανθρώπου. Φυσικά κάθε άνθρωπος είναι ξέχωρος και μοναδικός στον ψυχισμό του και επομένως ανεπανάληπτος, στην διαχείριση της τιμωρίας σαν ηθική έννοια. Ωστόσο σαν γενικός κανόνας μπορεί να γίνει αποδεκτό, ότι όταν η σύγκρουση ανάμεσα στην αρχή του ιδανικών και της ηδονής είναι αβυσσαλέα, τότε η αρχή της πραγματικότητας δεν επαρκεί για να λειτουργήσει ρυθμιστικά. Παύει να μπορεί να επιβάλει την λογική, παύει να μπορεί να εξασφαλίζει την ευθυκρισία και συνεπώς την δικαιοσύνη. Η επιβολή τιμωρίας άλλοτε είναι καταστροφική, η εντελώς το αντίθετο πλήρης ατιμωρισία. Καμία από τις δύο περιπτώσεις δεν είναι η επιθυμητή. Στο πρώτο άκρο βρίσκονται οι άνθρωποι με την ενοχική αυτομομφική και καταθλιπτική επιρρέπεια και στο άλλο οι άνθρωποι με την ετερομομφική ψυχοπαθητική τάση, αυτοί που ‘δεν φταίνε ποτέ και σε τίποτα’. Ασφαλώς δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο από τον ‘αναμάρτητο άνθρωπο’, τον άνθρωπο χωρίς ενοχές. Ο άνθρωπος αυτός είναι ασυνείδητος.
Ευτυχώς ο μέσος άνθρωπος με τα μικρά η μεγαλύτερα παραπτώματα του, έχει ένα ‘γνώθι σ’αυτόν’, ώστε να αναγνωρίζει τα λάθη του. Διαθέτει το δικό του προσωπικό σύστημα τιμωρίας- χτισμένο σύμφωνα με τις normes της ομάδας του. Τιμωρεί τον εαυτό του όταν αυτό επιβάλλεται. Η αυτοτιμωρία αποτελεί το ηθικό επακόλουθο μιας αντιρρόπησης για μικρά μεγαλύτερα και καμμια φορά φανταστικά αμαρτήματα. Φυσικά ο ‘ αμαρτωλός’ δεν χρειάζεται να γίνεται τιμωρός, εκδικητής του εαυτού του. Χρειάζεται να είναι φωτισμένος, αμερόληπτος δίκαιος δικαστής, η και δάσκαλος. Πρέπει να έχει το μέτρο που αποκτιέται με συνειδητή προσπάθεια. Με την μείωση του ύψους των απαιτήσεων του Υπερεγώ, την εκπαίδευση- κοινωνικοποίηση των ενορμήσων του id. Την ενδυνάμωση του Εγώ σε ορθολογισμό και δικαιοκρισία. Η πραγματικότητα είναι μια μετρίσιμη αλήθεια, συνήθως βρίσκεται κάπου στην μέση. Ένας βαθμός παραπτωματικότητας είναι σύμφυτος με το είναι μας. Έτσι για τον καθημερινό μέσο φυσιολογικό άνθρωπο το παράπτωμα είναι αναπόφευκτο και συνδέονται με ένα μικρό η μεγαλύτερο βαθμό ψυχικής δυσαρμονίας που την ονομάζουμε ενοχή, τύψη, μεταμέλεια. Αλίμονο αν δεν νοιώθαμε ποτέ αυτή την ψυχική δυσαρμονία. Δεν θα νοιώθαμε ποτέ την ανάγκη για πράξεις αυτοβελτίωσης, κοινωνικής αλληλεγγύης σεβασμού και αγάπης. Θα είχαμε καταντήσει ανάλγητες και απάνθρωπες ανθρωπομηχανές προγραμματισμένες να μη λυπούνται για τα λάθη των, να μην αυτοτιμωρούνται. Απατεώνες και εγκληματίες είναι δυστυχώς κοινά παραδείγματα.
Η Εκκλησία τοποθετείται πολύ ανθρώπινα απέναντι στην καθολικότητα του ανθρώπινου ‘ παραπτώματος και στην συγχώρεση του. Ποιος δεν δακρύζει, όταν στο Νεκρώσιμο τρισάγιο ακούει το : ‘Παν αμάρτημα το παρ’ αυτού πραχθέν εν λόγω ή έργω ή διανοία, ως αγαθός και φιλάνθρωπος Θεός, συγχώρησον ότι ουκ έστιν άνθρωπος, ος ζήσεται και ουχ αμαρτήσει……….’
Ας δεχθούμε λοιπόν ότι το ‘αναμάρτητο’ είναι ουτοπία. Το κακό μπορεί να γίνει ακόμα και από ατύχημα και μάλιστα να μην είναι αναστρέψιμο η αντιρροπίσημο. Ανεξάρτητα Νομικής η μη εμπλοκής, η αυτιμωρία οι ερινύες της συνείδησης μας, χαράζουν το μοναδικό μονοπάτι στην διαδρομή για την κάθαρση.
Εν τέλει η ικανότητα για αυτοτιμωρία είναι δείκτης της εντιμότητας και του ήθους κάθε ανθρώπου. Το αποτελεσματικότερο ίσως μέτρο, για την τήρηση της ηθικής και της κοινωνικής ισορροπίας.
Σε τελευταία ανάλυση δεν χρειάζεται να είμαστε τέλειοι, χρειάζεται να είμαστε δίκαιοι ‘ προς εαυτόν και αλλήλους’ καθοδηγούμενοι από ένα ανθρωπιστικό φιλοσοφικό σύστημα αμοιβής και τιμωρίας.
Ευτυχώς ο μέσος άνθρωπος με τα μικρά η μεγαλύτερα παραπτώματα του, έχει ένα ‘γνώθι σ’αυτόν’, ώστε να αναγνωρίζει τα λάθη του. Διαθέτει το δικό του προσωπικό σύστημα τιμωρίας- χτισμένο σύμφωνα με τις normes της ομάδας του. Τιμωρεί τον εαυτό του όταν αυτό επιβάλλεται. Η αυτοτιμωρία αποτελεί το ηθικό επακόλουθο μιας αντιρρόπησης για μικρά μεγαλύτερα και καμμια φορά φανταστικά αμαρτήματα. Φυσικά ο ‘ αμαρτωλός’ δεν χρειάζεται να γίνεται τιμωρός, εκδικητής του εαυτού του. Χρειάζεται να είναι φωτισμένος, αμερόληπτος δίκαιος δικαστής, η και δάσκαλος. Πρέπει να έχει το μέτρο που αποκτιέται με συνειδητή προσπάθεια. Με την μείωση του ύψους των απαιτήσεων του Υπερεγώ, την εκπαίδευση- κοινωνικοποίηση των ενορμήσων του id. Την ενδυνάμωση του Εγώ σε ορθολογισμό και δικαιοκρισία. Η πραγματικότητα είναι μια μετρίσιμη αλήθεια, συνήθως βρίσκεται κάπου στην μέση. Ένας βαθμός παραπτωματικότητας είναι σύμφυτος με το είναι μας. Έτσι για τον καθημερινό μέσο φυσιολογικό άνθρωπο το παράπτωμα είναι αναπόφευκτο και συνδέονται με ένα μικρό η μεγαλύτερο βαθμό ψυχικής δυσαρμονίας που την ονομάζουμε ενοχή, τύψη, μεταμέλεια. Αλίμονο αν δεν νοιώθαμε ποτέ αυτή την ψυχική δυσαρμονία. Δεν θα νοιώθαμε ποτέ την ανάγκη για πράξεις αυτοβελτίωσης, κοινωνικής αλληλεγγύης σεβασμού και αγάπης. Θα είχαμε καταντήσει ανάλγητες και απάνθρωπες ανθρωπομηχανές προγραμματισμένες να μη λυπούνται για τα λάθη των, να μην αυτοτιμωρούνται. Απατεώνες και εγκληματίες είναι δυστυχώς κοινά παραδείγματα.
Η Εκκλησία τοποθετείται πολύ ανθρώπινα απέναντι στην καθολικότητα του ανθρώπινου ‘ παραπτώματος και στην συγχώρεση του. Ποιος δεν δακρύζει, όταν στο Νεκρώσιμο τρισάγιο ακούει το : ‘Παν αμάρτημα το παρ’ αυτού πραχθέν εν λόγω ή έργω ή διανοία, ως αγαθός και φιλάνθρωπος Θεός, συγχώρησον ότι ουκ έστιν άνθρωπος, ος ζήσεται και ουχ αμαρτήσει……….’
Ας δεχθούμε λοιπόν ότι το ‘αναμάρτητο’ είναι ουτοπία. Το κακό μπορεί να γίνει ακόμα και από ατύχημα και μάλιστα να μην είναι αναστρέψιμο η αντιρροπίσημο. Ανεξάρτητα Νομικής η μη εμπλοκής, η αυτιμωρία οι ερινύες της συνείδησης μας, χαράζουν το μοναδικό μονοπάτι στην διαδρομή για την κάθαρση.
Εν τέλει η ικανότητα για αυτοτιμωρία είναι δείκτης της εντιμότητας και του ήθους κάθε ανθρώπου. Το αποτελεσματικότερο ίσως μέτρο, για την τήρηση της ηθικής και της κοινωνικής ισορροπίας.
Σε τελευταία ανάλυση δεν χρειάζεται να είμαστε τέλειοι, χρειάζεται να είμαστε δίκαιοι ‘ προς εαυτόν και αλλήλους’ καθοδηγούμενοι από ένα ανθρωπιστικό φιλοσοφικό σύστημα αμοιβής και τιμωρίας.
Κλεοπάτρα Περισσάκη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου