Πολλά στοιχεία ( traits) που συνθέτουν την Παρανοειδή Προσωπικότητα, παρατηρούνται και σε άλλες προσωπικοτήτες. Για παράδειγμα η παρανοειδής ‘διάθεση’ άλλοτε σαν μεμονωμένη ψυχολογική αντίδραση και άλλοτε σαν πολιτισμικό η εθνικό ‘γνώρισμα’, δεν είναι αρκετή, για να χαρακτηρίσει έναν άνθρωπο παρανοειδή. Την γλωσσοφαγιά το μάτιασμα και τα μάγια τα πιστεύουν πολλοί άνθρωποι. Ακόμα και η ετερομομφή -που είναι η προβολή του κακού εαυτού μας πάνω στους άλλους,- το ‘δεν φταίω εγώ, φταίει ο άλλος’, δεν παραπέμπει πάντα, σε παρανοειδή ετοιμότητα. Ανακλά ανωριμότητα, που όμως δεν συναντάται μόνο στην Παρανοειδής προσωπικότητα .
Πρέπει επίσης να διευκρινιστεί ότι δεν περιγράφεται η Παρανοειδής Διαταραχή της Προσωπικότητας, η οποία σαν νοσολογική οντότητα, ταυτοποιείται με τα κριτήρια του διαγνωστικού συστήματος DSM-IV. Περιγράφεται η Παρανοειδής προσωπικότητα, η οποία δεν συνιστά αρρώστια, αλλά ένα σύνολο συμπεριφορών , ψυχολογικών στάσεων και μηχανισμών άμυνας του εγώ. Οι άνθρωποι με παρανοειδή προσωπικότητα διακρίνονται για υπερβολική καχυποψία, επιφύλαξη, αμφιβολία για τα αισθήματα και την αξιοπιστία των άλλων. Συχνά εκφράζουν έντονα συναισθήματα αμφισβήτησης για την αφοσίωση των άλλων και ζήλια. Η ζηλοτυπία είναι συχνή και σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να κολακεύει τον σεξουαλικό σύντροφο , αλλά και να τον κουράζει, γιατί συχνά απαιτούνται αποδείξεις πλήρους υποτέλειας. Διαβλέπουν σκοτεινά κίνητρα στους άλλους και αναζητούν ενδείξεις, ή αποδείξεις, για την εγκυρότητα των φόβων των. Γίνονται έτσι μυστικοπαθείς, κρυψίνοες, εριστικοί και ισχυρογνώμονες.
Έχουν την τάση να βγάζουν αυθαίρετα συμπεράσματα, τα οποία στηρίζουν σε δικές των υποθέσεις, σε δικές των ‘ευσεβείς’ η ‘ασεβείς’ επιθυμίες, προβεβλημένες πάνω στους άλλους. Εύκολα λοιπόν παρερμηνεύουν τα μηνύματα σαν προσβλητικά, μειωτικά ή ακόμα και απειλητικά. Θεωρούν τους άλλους προκατειλημμένους εναντίον των και έτσι οι ίδιοι αισθάνονται προσβεβλημένοι, ταπεινωμένοι, αδικημένοι και θυμωμένοι.
Εξυπακούεται ότι είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι στην κριτική. Βρίσκονταν σε συνεχή επαγρύπνηση, για τον εντοπισμό λέξεων και συμπεριφορών που για εκείνους αποτελούν υπονοούμενα, ‘καρφιά’ εναντίον της τιμής και αξιοπρέπεια των. ‘Δεν δέχονται μύγα στο σπαθί των’. Σαν άτομα δεν έχουν χιούμορ. Οι σχέσεις των χαρακτηρίζονται ψυχρές, απόμακρες και επιφανειακές. Είναι κτητικοί και απαιτούν τον πλήρη έλεγχο στην διαπροσωπική σχέση. Για αυτό και οι σχέσεις των είναι περιορισμένες.
Συχνά παρουσιάζουν την εικόνα ανθρώπου με ‘ισχυρό χαρακτήρα’, μεγάλη αυτοπεποίθηση, σπάνια ταλέντα και δυνατότητες. Πράγματι μπορεί να είναι ετοιμόλογοι και εύστροφοι, αλλά συνήθως στην διάσταση της άμυνας η του ανταγωνισμού . Θέλουν τον τελευταίο λόγο.
Η προσωπικότητα αυτή παρατηρείται πιο συχνά στους άνδρες. Ίσως γιατί οι άνδρες από την γέννηση των ενθαρρύνονται σε συμπεριφορές, που σχετίζονται με τον ανταγωνισμό, την κτητικότατα, την κυριαρχία και γιατί όχι την δυσπιστία. Το αρχετυπικό υλικό ενδοβολής, για τον άνδρα είναι ήρωες με γενναιότητα και θάρρος, νικητές που δεν παραπλανήθηκαν ποτέ. Ο Κύκλωπας Πολύφημος που ξεγελάσθηκε από τον Οδυσσέα,αποτελεί παράδειγμα αποφυγής.
Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία,( Freud) στην Παρανοειδή προσωπικότητα οι μηχανισμοί άμυνας του Εγώ εκτός από την Απώθηση και Ενδοβολή που λίγο πολύ είναι κοινοί για όλες τις προσωπικότητες ,οι πιο χαρακτηριστικοί μηχανισμοί είναι Προβολή, Διχοτόμηση, Εκλογίκευση και την Μετατροπή στο αντίθετο.
Η Απώθηση (repulsion), είναι βασικός και πρωταρχικός αμυντικός μηχανισμός που βρίσκεται κάτω από όλους τους άλλους μηχανισμούς. Ωθεί το απαράδεκτο ψυχικό υλικό στο ασυνείδητο, και το κρατά μακριά από την συνείδηση. Κινητοποιείται όταν το ψυχικό υλικό - που κατά κανόνα σχετίζεται με θυμό και σεξουαλικότητα- γίνεται ανυπόφορο και απαιτείται να αποβληθεί από την συνείδηση στο σκοτεινό ασυνείδητο. Εκεί δεν ξεχνιέται πραγματικά γιατί αναδύεται στο συνειδητό μεταμφιεσμένο σε συμβολική συμπεριφορά και σε ότι χαρακτηρίζει την ατομική ολότητα. ( Δεν είναι μόνο τα όνειρα, οι παραδρομές της γλώσσας, οι συνειρμοί και τα συμπτώματα). Η Ενδοβολή (Introjections) . Είναι η εσωτερικοποίηση εξωτερικών αντικειμένων,( της ψυχικής αναπαράστασης των), που συνήθως είναι άνθρωποι ‘κλειδιά’ της ζωή μας, με αγαπητές η και μισητές ιδιότητες. Οι ιδιότητες αυτές ενσωματώνονται στην ταυτότητα μας σαν δικές μας, ενώ στην πραγματικότητα είναι ‘δανεισμένες’. Ο αυτοπροσδιορισμό, η ανάπτυξη του εγώ και της προσωπικότητας διαμορφώνονται από υλικό ενδοβολής. Εξυπακούεται ότι το εγώ που δομείται σε μεγάλο βαθμό από υλικό ενδοβολής είναι αδύναμο. Φερέφωνο ενδοβλημένων εξουσιών. Η Προβολή (projection). Κυρίαρχος μηχανισμός άμυνας στη Παρανοειδή προσωπικότητα. Είναι η αποποίηση της σχέσης μας με απαγορευμένες, απαράδεκτες ενορμήσεις και επιθυμίες που αναδύονται από τον χώρο της απώθησης, για να προβληθούν πάνω στον άλλο. Ο μηχανισμός αυτός ‘απαλλάσσει’ το άτομο από κάθε ψεγάδι. Δεν φταίει ποτέ και σε τίποτα, είναι πάντα οι άλλοι που λαθεύουν, ζηλεύουν, υποβλέπουν , ματιάζουν και σχολιάζουν. Η Διχοτόμηση (Σχάση, Διχασμός Διάσπαση,Διαχωρισμός, splitting). Στον μηχανισμό αυτόν ενδοβολές και ταυτοποιήσεις αντιθετικού χαρακτήρα παραμένουν ξεχωριστές . Έτσι δεν επιτυγχάνεται ποτέ η σύνθεση του συνόλου η ολοκληρωση ενός εαυτού με σταθερή ταυτότητα. Ο εαυτός αλλά οι άλλοι, γίνονται αντιληπτοί άλλοτε σαν ‘ολοκληρωτικά καλοί’, κι άλλοτε σαν ‘ολοκληρωτικά κακοί’. Ο μηχανισμός αυτός χαρακτηρίζει επίσης την μεταιχμιακή προσωπικότητα που μοιάζει με την παρανοειδή. Η εκλογίκευση ( rationalization) . Είναι ο γνωστός μηχανισμός του όσα δεν φτάνει η αλεπού. Η Μετατροπή στο αντίθετο ( Αντιθετικός σχηματισμός, αντιδραστικός σχηματισμός, αντίδραση στο αντίθετο, αντισταθμιστική συμπτωματολογία , Reaction formation ). Στον μηχανισμό αυτόν το απωθημένο υλικό μετατρέπεται στο ακριβώς αντίθετο του. Η φοβία είναι ένα παράδειγμα. Ο φοβικός φοβάται την επιθυμία του,( όχι το αντικείμενο της επιθυμίας του) και η φοβία τον ‘προφυλάσσει’ από το να πραγματώσει την ‘επικίνδυνη’ προσέγγιση στο αντικείμενο. Σε αυτό τον μηχανισμό στηρίζεται και το γνωστό Σύνδρομο της Στοκχόλμης (Stockholm Syndrome).
Ας σημειωθεί ότι κανείς από τους μηχανισμούς που αναφέρθηκαν, δεν παρατηρούνται αποκλειστικά στην μια η την άλλη προσωπικότητα. Ούτε και ο κάθε άνθρωπος είναι κατά γράμμα, η μια η άλλη προσωπικότητα, από τους 10 τύπους προσωπικοτήτων που έχουν περιγραφεί βάσει επί μέρους στοιχείων ( traits). Στην πλειονότητα οι άνθρωποι είμαστε ‘λίγο από όλες τις προσωπικότητες’.
Εξ άλλου αυτό που έχει σημασία δεν είναι η ‘φωτογραφία’ της προσωπικότητας αλλά η λειτουργία της. Η αυτογνωσία και δύναμη του εγώ στην διαχείριση της ζωής με αξιοπρέπεια δικαιοσύνη και αρετή. Ο παρανοειδής μπορεί να γίνει ήρωας και ‘φωτισμένος’ ηγέτης, αλλά εξ ίσου εύκολα τύραννος και εγκληματίας. Τον καθοριστικό ρόλο τον παίζει το Υπερεγώ που παρών παντού, στο ασυνείδητο, στο προσυνείδητο, στο συνειδητό ‘φιλτράρει την τελική συμπεριφορά σε αρχές και αξίες.
Κλεοπάτρα Περισσάκη
http://youtu.be/KzliJ30wSVo
Πρέπει επίσης να διευκρινιστεί ότι δεν περιγράφεται η Παρανοειδής Διαταραχή της Προσωπικότητας, η οποία σαν νοσολογική οντότητα, ταυτοποιείται με τα κριτήρια του διαγνωστικού συστήματος DSM-IV. Περιγράφεται η Παρανοειδής προσωπικότητα, η οποία δεν συνιστά αρρώστια, αλλά ένα σύνολο συμπεριφορών , ψυχολογικών στάσεων και μηχανισμών άμυνας του εγώ. Οι άνθρωποι με παρανοειδή προσωπικότητα διακρίνονται για υπερβολική καχυποψία, επιφύλαξη, αμφιβολία για τα αισθήματα και την αξιοπιστία των άλλων. Συχνά εκφράζουν έντονα συναισθήματα αμφισβήτησης για την αφοσίωση των άλλων και ζήλια. Η ζηλοτυπία είναι συχνή και σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να κολακεύει τον σεξουαλικό σύντροφο , αλλά και να τον κουράζει, γιατί συχνά απαιτούνται αποδείξεις πλήρους υποτέλειας. Διαβλέπουν σκοτεινά κίνητρα στους άλλους και αναζητούν ενδείξεις, ή αποδείξεις, για την εγκυρότητα των φόβων των. Γίνονται έτσι μυστικοπαθείς, κρυψίνοες, εριστικοί και ισχυρογνώμονες.
Έχουν την τάση να βγάζουν αυθαίρετα συμπεράσματα, τα οποία στηρίζουν σε δικές των υποθέσεις, σε δικές των ‘ευσεβείς’ η ‘ασεβείς’ επιθυμίες, προβεβλημένες πάνω στους άλλους. Εύκολα λοιπόν παρερμηνεύουν τα μηνύματα σαν προσβλητικά, μειωτικά ή ακόμα και απειλητικά. Θεωρούν τους άλλους προκατειλημμένους εναντίον των και έτσι οι ίδιοι αισθάνονται προσβεβλημένοι, ταπεινωμένοι, αδικημένοι και θυμωμένοι.
Εξυπακούεται ότι είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι στην κριτική. Βρίσκονταν σε συνεχή επαγρύπνηση, για τον εντοπισμό λέξεων και συμπεριφορών που για εκείνους αποτελούν υπονοούμενα, ‘καρφιά’ εναντίον της τιμής και αξιοπρέπεια των. ‘Δεν δέχονται μύγα στο σπαθί των’. Σαν άτομα δεν έχουν χιούμορ. Οι σχέσεις των χαρακτηρίζονται ψυχρές, απόμακρες και επιφανειακές. Είναι κτητικοί και απαιτούν τον πλήρη έλεγχο στην διαπροσωπική σχέση. Για αυτό και οι σχέσεις των είναι περιορισμένες.
Συχνά παρουσιάζουν την εικόνα ανθρώπου με ‘ισχυρό χαρακτήρα’, μεγάλη αυτοπεποίθηση, σπάνια ταλέντα και δυνατότητες. Πράγματι μπορεί να είναι ετοιμόλογοι και εύστροφοι, αλλά συνήθως στην διάσταση της άμυνας η του ανταγωνισμού . Θέλουν τον τελευταίο λόγο.
Η προσωπικότητα αυτή παρατηρείται πιο συχνά στους άνδρες. Ίσως γιατί οι άνδρες από την γέννηση των ενθαρρύνονται σε συμπεριφορές, που σχετίζονται με τον ανταγωνισμό, την κτητικότατα, την κυριαρχία και γιατί όχι την δυσπιστία. Το αρχετυπικό υλικό ενδοβολής, για τον άνδρα είναι ήρωες με γενναιότητα και θάρρος, νικητές που δεν παραπλανήθηκαν ποτέ. Ο Κύκλωπας Πολύφημος που ξεγελάσθηκε από τον Οδυσσέα,αποτελεί παράδειγμα αποφυγής.
Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία,( Freud) στην Παρανοειδή προσωπικότητα οι μηχανισμοί άμυνας του Εγώ εκτός από την Απώθηση και Ενδοβολή που λίγο πολύ είναι κοινοί για όλες τις προσωπικότητες ,οι πιο χαρακτηριστικοί μηχανισμοί είναι Προβολή, Διχοτόμηση, Εκλογίκευση και την Μετατροπή στο αντίθετο.
Η Απώθηση (repulsion), είναι βασικός και πρωταρχικός αμυντικός μηχανισμός που βρίσκεται κάτω από όλους τους άλλους μηχανισμούς. Ωθεί το απαράδεκτο ψυχικό υλικό στο ασυνείδητο, και το κρατά μακριά από την συνείδηση. Κινητοποιείται όταν το ψυχικό υλικό - που κατά κανόνα σχετίζεται με θυμό και σεξουαλικότητα- γίνεται ανυπόφορο και απαιτείται να αποβληθεί από την συνείδηση στο σκοτεινό ασυνείδητο. Εκεί δεν ξεχνιέται πραγματικά γιατί αναδύεται στο συνειδητό μεταμφιεσμένο σε συμβολική συμπεριφορά και σε ότι χαρακτηρίζει την ατομική ολότητα. ( Δεν είναι μόνο τα όνειρα, οι παραδρομές της γλώσσας, οι συνειρμοί και τα συμπτώματα). Η Ενδοβολή (Introjections) . Είναι η εσωτερικοποίηση εξωτερικών αντικειμένων,( της ψυχικής αναπαράστασης των), που συνήθως είναι άνθρωποι ‘κλειδιά’ της ζωή μας, με αγαπητές η και μισητές ιδιότητες. Οι ιδιότητες αυτές ενσωματώνονται στην ταυτότητα μας σαν δικές μας, ενώ στην πραγματικότητα είναι ‘δανεισμένες’. Ο αυτοπροσδιορισμό, η ανάπτυξη του εγώ και της προσωπικότητας διαμορφώνονται από υλικό ενδοβολής. Εξυπακούεται ότι το εγώ που δομείται σε μεγάλο βαθμό από υλικό ενδοβολής είναι αδύναμο. Φερέφωνο ενδοβλημένων εξουσιών. Η Προβολή (projection). Κυρίαρχος μηχανισμός άμυνας στη Παρανοειδή προσωπικότητα. Είναι η αποποίηση της σχέσης μας με απαγορευμένες, απαράδεκτες ενορμήσεις και επιθυμίες που αναδύονται από τον χώρο της απώθησης, για να προβληθούν πάνω στον άλλο. Ο μηχανισμός αυτός ‘απαλλάσσει’ το άτομο από κάθε ψεγάδι. Δεν φταίει ποτέ και σε τίποτα, είναι πάντα οι άλλοι που λαθεύουν, ζηλεύουν, υποβλέπουν , ματιάζουν και σχολιάζουν. Η Διχοτόμηση (Σχάση, Διχασμός Διάσπαση,Διαχωρισμός, splitting). Στον μηχανισμό αυτόν ενδοβολές και ταυτοποιήσεις αντιθετικού χαρακτήρα παραμένουν ξεχωριστές . Έτσι δεν επιτυγχάνεται ποτέ η σύνθεση του συνόλου η ολοκληρωση ενός εαυτού με σταθερή ταυτότητα. Ο εαυτός αλλά οι άλλοι, γίνονται αντιληπτοί άλλοτε σαν ‘ολοκληρωτικά καλοί’, κι άλλοτε σαν ‘ολοκληρωτικά κακοί’. Ο μηχανισμός αυτός χαρακτηρίζει επίσης την μεταιχμιακή προσωπικότητα που μοιάζει με την παρανοειδή. Η εκλογίκευση ( rationalization) . Είναι ο γνωστός μηχανισμός του όσα δεν φτάνει η αλεπού. Η Μετατροπή στο αντίθετο ( Αντιθετικός σχηματισμός, αντιδραστικός σχηματισμός, αντίδραση στο αντίθετο, αντισταθμιστική συμπτωματολογία , Reaction formation ). Στον μηχανισμό αυτόν το απωθημένο υλικό μετατρέπεται στο ακριβώς αντίθετο του. Η φοβία είναι ένα παράδειγμα. Ο φοβικός φοβάται την επιθυμία του,( όχι το αντικείμενο της επιθυμίας του) και η φοβία τον ‘προφυλάσσει’ από το να πραγματώσει την ‘επικίνδυνη’ προσέγγιση στο αντικείμενο. Σε αυτό τον μηχανισμό στηρίζεται και το γνωστό Σύνδρομο της Στοκχόλμης (Stockholm Syndrome).
Ας σημειωθεί ότι κανείς από τους μηχανισμούς που αναφέρθηκαν, δεν παρατηρούνται αποκλειστικά στην μια η την άλλη προσωπικότητα. Ούτε και ο κάθε άνθρωπος είναι κατά γράμμα, η μια η άλλη προσωπικότητα, από τους 10 τύπους προσωπικοτήτων που έχουν περιγραφεί βάσει επί μέρους στοιχείων ( traits). Στην πλειονότητα οι άνθρωποι είμαστε ‘λίγο από όλες τις προσωπικότητες’.
Εξ άλλου αυτό που έχει σημασία δεν είναι η ‘φωτογραφία’ της προσωπικότητας αλλά η λειτουργία της. Η αυτογνωσία και δύναμη του εγώ στην διαχείριση της ζωής με αξιοπρέπεια δικαιοσύνη και αρετή. Ο παρανοειδής μπορεί να γίνει ήρωας και ‘φωτισμένος’ ηγέτης, αλλά εξ ίσου εύκολα τύραννος και εγκληματίας. Τον καθοριστικό ρόλο τον παίζει το Υπερεγώ που παρών παντού, στο ασυνείδητο, στο προσυνείδητο, στο συνειδητό ‘φιλτράρει την τελική συμπεριφορά σε αρχές και αξίες.
Κλεοπάτρα Περισσάκη
http://youtu.be/KzliJ30wSVo
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου