Για την φετινή Ανάσταση

Μπήκαν στην ζωή μας καινούργιες λέξεις ‘επιμήκυνση, αναδιάρθρωση, κούρεμα’ και μαζί με αυτές χάθηκε η χαρά. Μας στοιχειώνει η αγωνία του παρατεινόμενου οικονομικού Γολγοθά, που εμείς δεν διαλέξαμε και δεν πιστεύουμε πως θα οδηγήσει ποτέ σε Ανάσταση. Ανήμποροι ανήσυχοι φοβισμένοι μα πιο πολύ θυμωμένοι παραδέρνουμε στα χιλιάδες ‘γιατί’ του πένθους για όσα χάθηκαν. Και χάθηκαν πολλά. Πρώτα από όλα η αίσθηση της ασφάλειας όχι μόνο κοινωνικοοικονομικά αλλά και ψυχολογικά. Έχουν διαταραχθεί τα κοινωνικά τελετουργικά, -τα ξόρκια μας- που έδιωχναν τους βαθύτερους φόβους μας για τα μελλούμενα του αύριο. Απειλείται το μέλλον των νέων και κινδυνεύουν οι κόποι μιας ζωής. Αστοί οι πιο πολλοί -μεσαία κοινωνική τάξη-ήμεροι και καλόπιστοι, πιστεύαμε πως μια τίμια εργασία και μια καλώς εννοούμενη ευπρέπεια και ήθος, θα εξασφάλιζαν το αξιοπρεπές αύριο. Γελαστήκαμε. Είμαστε ξαφνικά μπροστά στο κενό ‘του τίποτα’ και μάλιστα χωρίς ψυχικές άμυνες, χωρίς ελπίδα. Το Πάσχα του 2011, το δικό μας το ευλογημένο Ελληνικό Πάσχα, έγινε γκρίζο. Οι παραδοσιακές ευχές των ημερών καταντούν άστοχες, σαν πικρή ειρωνεία για την φετινή Ανάστασης.

Οι πόνοι της Παναγιάς

Το ποίημα του Κώστα Βάρναλη, ‘ Οι πόνοι της Παναγιάς’ ξαφνιάζει συγκινησιακά με την τρυφερότητα και την ‘άλλη’ διάσταση που δίνει στο σύμβολο Παναγιά. Οι πόνοι της, προσλαμβάνονται και νοούνται σαν πόνοι Μάνας, πόνοι γυναίκας Μάνας. Εικονογραφούνται φαντασιακά σαν γέννα, θηλασμός, προστασία, φροντίδα, ανατροφή. Δημιουργία και διδαχή ανθρώπου. Ωστόσο ο ποιητής μοιάζει να μην αρκείται σε αυτούς τους συμβολισμούς μόνο. Η Παναγιά είναι σύμβολο μεγαλύτερης ευρύτητας. Ασφαλώς εμπερικλείει πολλές άλλες έννοιες και μάλιστα διαφορετικές για κάθε άνθρωπο και ιδεολογία. Άλλες οι προβολές του θεϊστή, άλλες του μαρξιστή, που μπορεί να εικονοποιεί μια Παναγιά κόκκινη, Αντιφωνήτρια, και Λαοδηγήτρια….. Ο πολυσυμβολισμός αυτός επιβεβαιώνεται από το μεγάλο αριθμό Θεοτοκωνυμίων, ένα από τα οποία είναι και το Πλατυτέρα. Δηλώνει ότι η Παναγία είναι ευρύτερη, πλατύτερη, μπορεί να εμπερικλείει εμάς του άλλους όλους, το σύμπαν. Είναι Μήτηρ Θεού. Ψυχοδυναμικά είναι η μήτρα της ζωής, του κόσμου. Είναι ο κόσμος.

Το δίχτυ

Αλληγορικό το ποίημα του Ν. Γκάτσου το ‘το δίχτυ’. Συναρπαστική η μελοποίηση από τον Σ. Ξαρχάκο. Πολύ καλές εκτελέσεις -και μάλιστα από γυναικείες φωνές- που ακολούθησαν την πρώτη εκτέλεση από τον Τάκη Μπίνη, μια φωνή ανεπανάληπτη . Προκαλεί άπειρους συνειρμούς για ένα σύγχρονο το δράμα με σύγχρονους ‘ασήμαντους ήρωες ᾿ .

Προφανώς το δίχτυ είναι η φαντασιακή αναπαράσταση της αιχμαλωσία, νοητική μετάφραση της πραγματικότητας της. Τα πρόσωπα των ιδεών μας για αυτήν, είναι ενταγμένα στο ατομικό μας εννοιολογικό πλαίσιο. Ένα πλαίσιο προκαθορισμένο από συλλογικά κοινωνικά αρχέτυπα. Η αιχμαλωσία του ανθρώπου σε δίχτυ, δεν μπορεί παρά να είναι ο συμβολισμός της αυτοαιχμαλωσίας, της ψυχολογικής αιχμαλωσίας. Της υποδούλωσης στα μεγάλα τα πολλά και μυστικά πάθη…… ‘Αυτό το δίχτυ έχει ονόματα βαριά που είναι γραμμένα σ' επτασφράγιστο κιτάπι’……. Αρχετυπικά τα μεγάλα πάθη-σχεδόν πάντα-είναι ‘υπόθεση ανδρική. Ο άνδρας φιλοδοξεί, πολεμά, νικά η νικιέται και πεθαίνει. Ακόμα και μέσα σε δίχτυ πρέπει να έχει την δύναμη του χαρακτήρα για αντίσταση, πάλη και απελευθέρωση. Φαίνεται στην προτροπή: …..‘μονάχος βρες την άκρη της κλωστής’….. Για αυτό στην αναπαράσταση του δράματος του παγιδευμένου μέσα στο δίχτυ, η ανδρική φωνή ταιριάζει περισσότερο, το τραγικό πρόσωπο το φανταζόμαστε άνδρα. Τέτοια είναι η νοητική μας προκατασκευή. Είναι άλλωστε και η εξαίσια μουσική ιδεοληπτική εμμονή στην πάλη για την νίκη, σαν τους γρήγορους χτύπους της καρδίας που μάχεται και ζητά ελευθερία. Αυτή η καρδία είναι ανδρική.
Τα αρχέτυπα για την γυναίκα είναι διαφορετικά, μάχεται και εκείνη αλλά σε άλλες μάχες. Δεν της επιτρέπεται η ανεξαρτησία εκτός και αν είναι ημίθεα, φορέας Δυναστικής εξουσίας, η αμαζόνα. Η γυναίκα εξαρτάται από τον άνδρα, την διαλέγει . Ακόμα και σαν Περσεφόνη πρέπει να παρακαλέσει, να πείσει, να θρηνήσει. Η δύναμη της είναι ο ψυχολογικός χειρισμός και η σαγήνη…………. δυστυχώς τα αρχέτυπα δεν αναγνωρίζουν ισότητα …..

Όποιος απέτυχε

O K. Καβάφης στο ποίημα του ‘Όποιος απέτυχε’ φαίνεται να χρησιμοποιεί το ρήμα ‘αποτυγχάνω’ με τέτοιο λεξιλογικό εύρος που να επιτρέπει την ταυτοσημία με το ρήμα ξεπέφτω (εκπίπτω), Όποιος απέτυχε, όποιος ξεπέσει’. Συνδέει επίσης σαν αναπόφευκτα επακόλουθα, τα νοούμενα από τα ρήματα πτωχεύω και επαιτώ. Το συμπέρασμα συνάγεται από τον στίχο, ‘τι δύσκολο να μάθη της πενίας την νέα γλώσσα και τους νέους τρόπους’.Το ποίημα γράφτηκε στην Αλεξάνδρεια του 1894 και ταξινομείται στα ανέκδοτα ποιήματα του Καβάφη. Το ‘όποιος’ μπορεί να είναι ο κάθε άνθρωπος μεμονωμένα, αλλά μπορεί -και εφόσον το ‘όποιος’ σημασιοδοτηθεί σαν περιληπτική λέξη- να είναι η κάθε ομάδα ανθρώπων συλλογικά. Το κάθε κράτος . Η Ελλάδα του 2011. Φυσικά από το τότε και το εκεί, ως το τώρα και το εδώ, έχουν μεσολαβήσει άπειρες χωροχρονικές κοινωνικές διαφορές. Ακόμα και οι συνθήκες εκφοράς του λόγου σε τόσο διαφορετικούς χώρους και χρόνους δεν μπορεί να συμπίπτουν πραγματολογικά. Άλλο το περικείμενο, άλλο το συγκείμενο άλλη ‘η γλώσσα εν χρήσει.’ Ωστόσο η Νέα γλώσσα,…. ‘της πενίας νέα γλώσσα……… για του ψωμιού την ποταπήν ανάγκη’……… είναι πάντα η ΙΔΙΑ γλώσσα. Είναι η γλώσσα που υπερβαίνει τα φωνήματα και τους γλωσσολογικούς κανόνες . Είναι η γλώσσα του σπαραγμού της ψυχής και της σύγχυσης του μυαλού, πανανθρώπινη και προαιώνια.