Οι μηχανισμοί άμυνας του εγώ είναι ασυνείδητες ενδοψυχικές διεργασίες που κινητοποιούνται από το Εγώ, για να αντιμετώπισουν την ψυχοσύγκρουση η οποία προκύπτει από την αντιπαλότητα των ψυχικών αρχών,της ηδονής (προεγώ, id) και των ηθικών αρχών (υπερεγώ). Η ψυχοσύγκρουση είναι ιδιαιτέρα δαπανηρή για την πρωτογενή ψυχική ενέργεια ( Λιβιδινική) , που δεν είναι ανεξάντλητη. Απειλεί το Εγώ με ανάπτυξη νευρωτικών συμπτωμάτων, η και παλινδρόμηση στην ψύχωση, αν οι μηχανισμοί αυτοί δεν είναι ικανοί να καταλαγιάσουν την σύγκρουση. Το εγώ στην γλώσσα της ψυχολογία είναι το συνειδητό μέρος του ψυχισμού μας, που υπακούει στη αρχή της πραγματικότητας. Ο Freud, στην διατύπωση των θεωριών του για το ‘ψυχικό όργανο,’ ορίζει το εγώ ως το συνειδητό μέρος του Είναι , που γίνεται ‘ορατό’ στην συμπεριφορές και στο πράττειν μας. Διαχειρίζεται όλα όσα εμπίπτουν στην επίγνωση μας, ανά πάσα στιγμή και υπακούει στην αρχή της πραγματικότητας. Είναι το λογικό μέρος του ψυχισμού μας. Αρτιώνεται σταδιακά με την εμπειρία και την μάθηση, σε συνάρτηση πάντα με την γενετική προικοδότηση. Ωστόσο το ψυχικό όργανο στο σύνολο του δεν είναι στατικό. Το χαρακτηρίζει μια συνεχώς μεταβαλλόμενη δυναμική αλληλοεπίδραση των μερών του, ( id, Εγώ, Υπερεγώ) και των ψυχικών αρχών μεταξύ των. Όπως είναι φυσικό το Εγώ, πρέπει να εναρμονίζει τα ‘ θέλω’ του id και τα ‘πρέπει’ του Υπερεγώ, που κατά κανόνα είναι αλληλοσυγκρουόμενα και αντιθετικά . Αυτό άλλωστε προκαλεί την ψυχοσύγκρουση.
Το Εγώ σαν καλός μαχητής, αλλά και διαχειριστής, πρέπει να έχει άμυνες,- αμυντικούς μηχανισμούς τέτοιους, που να εξασφαλίζουν ειρήνη, συνθηκολόγηση η και ανακωχή. Το ‘μπορώ’ του Εγώ, είναι η δύναμη του να αντιμετωπίζει την σύγκρουση αποτελεσματικά. Το κρίσιμο σημείο είναι ποιες άμυνες κινητοποιούνται. Ώριμες και δημιουργικές όπως αυτές της μετουσίωσης, η δαπανηρές, ναρκισσιστικές όπως αυτή της διχοτόμησης. Οι άμυνες μπορεί να είναι σωτήριες για το Εγώ, όταν αυτές αποσκοπούν στην διαχείριση αποδιοργανωτικών συναισθημάτων όπως είναι το άγχος, η υπερβολική θλίψη και όταν προασπίζονται την αυτοεκτίμησή. Γίνονται όμως αρνητικές όταν στενεύουν τους ορίζοντες, αποτρέπουν την αυτογνωσία και επιτρέπουν την αλόγιστη σπατάλη της ψυχικής ενέργειας, ( οικονομική υπόθεση του Freud).
Οι ψυχικές άμυνες μας κατατάσσονται σε τέσσερις ομάδες, που είναι.
A)Ναρκισσιστικές άμυνες: 1) Άρνηση (Denial). 2) εξιδανίκευση (Sublimation ). 3)Παραποίηση,( counterfeiting). 4) Προβολή ( projection ). 5)Προβλητική ταύτιση (Projective identification). 6) Διχοτόμηση (σχάση, διχασμός, διάσπαση, Διαχωρισμός, splitting) .
Β) Ανώριμες άμυνες: 1)Εκδραμάτιση (acting out). 2) Ανακοπή (blocking). 3)Υποχονδρίαση (hypochondriasis). 4)Ταύτιση. (Identification). 5) Ενδοβολή (Introjections) 6) Παθητική/Επιθετική συμπεριφορά ( passive/ aggressive) . 7) Προβολή (projection). 8) Παλινδρόμηση (retrogression) . 9) Σχιζοειδική φαντασίωση (schizoid phantasy ). 10) Σωματοποίηση (somataization )
Γ)Νευρωτικές άμυνες 1) Έλεγχος (control, checking).2) Μετάθεση(deplacement) 3)Αποσύνδεση ( Διάσχιση, Dissociatin) 4) Εξωτερίκευση (externalization) 5) Αναστολή (suspension, reprieve). 6) Διανοητικοποίηση- Εκλογίκευση ( rationalization). 7)Μόνωση (isolation). 8) Μετατροπή στο αντίθετο ( Αντιθετικός σχηματισμός, αντιδραστικός σχηματισμός, αντίδραση στο αντίθετο, αντισταθμιστική συμπτωματολογία , Reaction formation ) 9) Απώθηση (repulsion). 10) Σεξουαλικοποίηση
Δ) Ώριμες άμυνες 1)Αλτρουισμός (altruism). 2) Πρόβλεψη anticipation, foresight) 3) Ασκητισμός ( asceticism ). 4) Χιούμορ ( humor) 5) Μετουσίωση(sublimation). 6) Καταστολή (repression)
Στην καθημερινή ζωή μας κινητοποιούμε πολλές από αυτές τις άμυνες που προαναφέρθηκαν. Ο τρόπος που κατατάσσονται είναι περισσότερο σχηματικός παρά ουσιαστικός. Οι ναρκισσιστικές άμυνες θεωρούνται πιο ‘πρωτόγονες’ από τις ανώριμες και τις νευρωτικές. Η προβολή αντιμετωπίζεται και σαν ναρκισσιστική και σαν ανώριμη άμυνα, ενώ η αναστολή και η καταστολή έχουν μικρή διαφορά στην πράξη. Εν τέλει η ουσία δεν βρίσκεται τόσο στην ταυτοποίηση της μιας η της άλλης άμυνας αλλά στο αποτέλεσμα, και τον σκοπό που εξυπηρετεί. Η άρνηση είναι ναρκισσιστική άμυνα και ωστόσο αν ένα πένθος, η ένα κατακλυσμικό άγχος- από την απειλή μιας βαρείας αρρώστιας-, αντιμετωπισθεί με ένα βαθμό άρνησης, αυτό δίνει στο άτομο την ‘ψευδαίσθηση του, ‘ δεν συνέβη’. Είναι μια πίστωση χρόνου για την διαχείριση του ανυπόφορου. Αν όμως γίνει τρόπο ζωής τότε περνά στο εξωπραγματικό, στον παραλογισμό.
Πολύ συχνά μπορεί να ‘αφαιρεθούμε’ . Αυτό ισοδυναμεί με ήπια αποσύνδεση ( διάσχιση). Σε σοβαρότερη ένταση η αποσύνδεση μπορεί να φτάσει στην ψυχογενή φυγή, στην αμνησία, η στην πολλαπλή προσωπικότητα .
Πολλά έχουν διατυπωθεί για του μηχανισμούς άμυνας ακριβώς επειδή είναι η καθημερινότητα της ψυχικής μας ζωής. Δεν νοείται αυτογνωσία χωρίς την γνώση των μηχανισμών άμυνας του Εγώ. Ο Ν. Καζαντζάκη στην Ασκητική γράφει: ‘Το πρώτο σου χρέος πλαταίνοντας το εγώ σου είναι ………, να μπορέσεις να ζήσεις την απέραντη πορεία, την ορατή και την αόρατη, του εαυτού σου’……….
Και είναι πραγματικά χρέος μας να ‘πλαταίνουμε’ το εγώ μας, με άλλα λόγια την γνώση μας, πάνω στα σκοτεινά κομμάτια του άγνωστου εαυτού μας. Όσα γνωρίζουμε για τις άμυνες μας, αποτελούν ‘πορεία αόρατη, του εαυτού’.
Το Εγώ σαν καλός μαχητής, αλλά και διαχειριστής, πρέπει να έχει άμυνες,- αμυντικούς μηχανισμούς τέτοιους, που να εξασφαλίζουν ειρήνη, συνθηκολόγηση η και ανακωχή. Το ‘μπορώ’ του Εγώ, είναι η δύναμη του να αντιμετωπίζει την σύγκρουση αποτελεσματικά. Το κρίσιμο σημείο είναι ποιες άμυνες κινητοποιούνται. Ώριμες και δημιουργικές όπως αυτές της μετουσίωσης, η δαπανηρές, ναρκισσιστικές όπως αυτή της διχοτόμησης. Οι άμυνες μπορεί να είναι σωτήριες για το Εγώ, όταν αυτές αποσκοπούν στην διαχείριση αποδιοργανωτικών συναισθημάτων όπως είναι το άγχος, η υπερβολική θλίψη και όταν προασπίζονται την αυτοεκτίμησή. Γίνονται όμως αρνητικές όταν στενεύουν τους ορίζοντες, αποτρέπουν την αυτογνωσία και επιτρέπουν την αλόγιστη σπατάλη της ψυχικής ενέργειας, ( οικονομική υπόθεση του Freud).
Οι ψυχικές άμυνες μας κατατάσσονται σε τέσσερις ομάδες, που είναι.
A)Ναρκισσιστικές άμυνες: 1) Άρνηση (Denial). 2) εξιδανίκευση (Sublimation ). 3)Παραποίηση,( counterfeiting). 4) Προβολή ( projection ). 5)Προβλητική ταύτιση (Projective identification). 6) Διχοτόμηση (σχάση, διχασμός, διάσπαση, Διαχωρισμός, splitting) .
Β) Ανώριμες άμυνες: 1)Εκδραμάτιση (acting out). 2) Ανακοπή (blocking). 3)Υποχονδρίαση (hypochondriasis). 4)Ταύτιση. (Identification). 5) Ενδοβολή (Introjections) 6) Παθητική/Επιθετική συμπεριφορά ( passive/ aggressive) . 7) Προβολή (projection). 8) Παλινδρόμηση (retrogression) . 9) Σχιζοειδική φαντασίωση (schizoid phantasy ). 10) Σωματοποίηση (somataization )
Γ)Νευρωτικές άμυνες 1) Έλεγχος (control, checking).2) Μετάθεση(deplacement) 3)Αποσύνδεση ( Διάσχιση, Dissociatin) 4) Εξωτερίκευση (externalization) 5) Αναστολή (suspension, reprieve). 6) Διανοητικοποίηση- Εκλογίκευση ( rationalization). 7)Μόνωση (isolation). 8) Μετατροπή στο αντίθετο ( Αντιθετικός σχηματισμός, αντιδραστικός σχηματισμός, αντίδραση στο αντίθετο, αντισταθμιστική συμπτωματολογία , Reaction formation ) 9) Απώθηση (repulsion). 10) Σεξουαλικοποίηση
Δ) Ώριμες άμυνες 1)Αλτρουισμός (altruism). 2) Πρόβλεψη anticipation, foresight) 3) Ασκητισμός ( asceticism ). 4) Χιούμορ ( humor) 5) Μετουσίωση(sublimation). 6) Καταστολή (repression)
Στην καθημερινή ζωή μας κινητοποιούμε πολλές από αυτές τις άμυνες που προαναφέρθηκαν. Ο τρόπος που κατατάσσονται είναι περισσότερο σχηματικός παρά ουσιαστικός. Οι ναρκισσιστικές άμυνες θεωρούνται πιο ‘πρωτόγονες’ από τις ανώριμες και τις νευρωτικές. Η προβολή αντιμετωπίζεται και σαν ναρκισσιστική και σαν ανώριμη άμυνα, ενώ η αναστολή και η καταστολή έχουν μικρή διαφορά στην πράξη. Εν τέλει η ουσία δεν βρίσκεται τόσο στην ταυτοποίηση της μιας η της άλλης άμυνας αλλά στο αποτέλεσμα, και τον σκοπό που εξυπηρετεί. Η άρνηση είναι ναρκισσιστική άμυνα και ωστόσο αν ένα πένθος, η ένα κατακλυσμικό άγχος- από την απειλή μιας βαρείας αρρώστιας-, αντιμετωπισθεί με ένα βαθμό άρνησης, αυτό δίνει στο άτομο την ‘ψευδαίσθηση του, ‘ δεν συνέβη’. Είναι μια πίστωση χρόνου για την διαχείριση του ανυπόφορου. Αν όμως γίνει τρόπο ζωής τότε περνά στο εξωπραγματικό, στον παραλογισμό.
Πολύ συχνά μπορεί να ‘αφαιρεθούμε’ . Αυτό ισοδυναμεί με ήπια αποσύνδεση ( διάσχιση). Σε σοβαρότερη ένταση η αποσύνδεση μπορεί να φτάσει στην ψυχογενή φυγή, στην αμνησία, η στην πολλαπλή προσωπικότητα .
Πολλά έχουν διατυπωθεί για του μηχανισμούς άμυνας ακριβώς επειδή είναι η καθημερινότητα της ψυχικής μας ζωής. Δεν νοείται αυτογνωσία χωρίς την γνώση των μηχανισμών άμυνας του Εγώ. Ο Ν. Καζαντζάκη στην Ασκητική γράφει: ‘Το πρώτο σου χρέος πλαταίνοντας το εγώ σου είναι ………, να μπορέσεις να ζήσεις την απέραντη πορεία, την ορατή και την αόρατη, του εαυτού σου’……….
Και είναι πραγματικά χρέος μας να ‘πλαταίνουμε’ το εγώ μας, με άλλα λόγια την γνώση μας, πάνω στα σκοτεινά κομμάτια του άγνωστου εαυτού μας. Όσα γνωρίζουμε για τις άμυνες μας, αποτελούν ‘πορεία αόρατη, του εαυτού’.
Κλεοπάτρα Περισσάκη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου