Φροϋδικό ολίσθημα

Έχουμε όλοι  οι άνθρωποι ένα σύνθετο κώδικα επικοινωνίας, στις καθημερινές συναλλακτικές μας σχέσεις. Αυτός ο σύνθετος κώδικας δεν αφορά μόνο την  γλώσσα,  αλλά και  το σύνολο της συμπεριφοράς μας. Το σώμα έχει  την δική του γλώσσα. Την στάσης,  την μιμική του προσώπου και τις κινήσεις των χεριών. Συμπληρώνουν, χρωματίζουν, η  ακόμα  υποκαθιστούν τον λόγο. Όλοι οι μελετητές της ανθρώπινης επικοινωνίας, συμφωνούν ότι μιλάμε μεν  με την γλώσσα, αλλά συζητούμε με ολόκληρο το σώμα. Για αυτό η επικοινωνία  διακρίνεται σε λεκτική και μη λεκτική. Η πρώτη η λεκτική, αφορά το γλωσσικό σύστημα τις λέξεις σαν  φωνήματα και είναι η κυρίως λεκτική. Είναι όμως και ο τρόπος που οι λέξεις εκφέρονται - η συμπεριφορά της φωνής- που είθισται να αναφέρεται ως  παραλεκτική επικοινωνία.Στην εντελώς μη λεκτική (εξωλεκτική) επικοινωνία, οι πομποί εκπομπής μηνυμάτων, όπως προαναφέρθηκε είναι  το σύνολο της συμπεριφοράς μας. Η εμφάνιση, το ντύσιμο  η  manierra,  ενώ   αποτελούν  προκατασκευές  σχετιζόμενες περισσότερο με την εικόνα εαυτού ( self image), συνεκφέρουν  επίσης στην επικοινωνία.

Έτσι λοιπόν κάθε ‘λάθος’  σε ένα από τους τρόπους  έκφρασης μας, που στην ουσία είναι πράξη, είθισται να χαρακτηρίζεται παραπραξία. Κυριολεκτικά είναι η άλλη πράξη, η παρά την πράξη πράξη.

Στην απλή καθημερινή μας ζωή είναι η απροσεξία η αβλεψία η παραδρομή.
Στην ιατρική( Νευρολογία) αντιμετωπίζεται σαν σύμπτωμα, όταν παραπέμπει σε αγνωσίας αντικειμένων  και οδηγεί το άτομο σε λάθος η άσκοπες ασύμβατες με τα αναμενόμενα πράξεις.

Η λέξη όμως έχει συνδεθεί περισσότερο  με τον Freud, ώστε η παραπραξία να θεωρείται ταυτόσημη με το Φροϋδικό ολίσθημα. ( Freudian slip). Η αλήθεια είναι πως ο Freud  στο βιβλίο του,  The psychology of every day life, περιγράφει  και αναλύει πειστικά πληθώρα ‘ λαθών και παραδρομών’.

H  παραπραξία ( slip or lapsus) είναι πολύμορφη και κατηγοριοποιείται ανάλογα με την τον τρόπο παραγωγής της. Για παράδειγμα  : Ολίσθηση της γλώσσας ( lapsus  language), Ολίσθηση του χεριού ( lapsus manu), Ολίσθηση της μνήμης (lapsus memoriae) κ.ο.κ.
Η παραπραξία σαν  Φροϋδικό ολίσθημα, θα πρέπει να διαφοροποιηθεί από το  σαρδάμ που είναι  βέβαια  λεκτικό ολίσθημα, αλλά αφορά αναγραμματισμό και συνδέεται περισσότερο με άγχος. Επίσης από τον  σολοικισμό, που σχετίζεται με λανθασμένες συντακτικές δομές και από τον βαρβαρισμός, που  αφορά φωνολογικές και μορφολογικές αποκλείσεις από την σωστή γλώσσα. Ακόμα θα πρέπει να λάβουμε υπόψη την ομοηχία που συχνά στον προφορικό λόγο, παραπέμπει σε πολυσημία. Στο σύνολο όμως μιας πρότασης, η ασάφεια μηδενίζεται.  Για παράδειγμα τα ομόηχα (λίπη, λύπη, λείπει) καθορίζονται εύκολα από τα συμφραζόμενα.  
Για την παραπραξία – και με όλη την δυσπιστία που μπορεί να υπάρχει απέναντι στις απόψεις του Freud- οφείλουμε να αναγνωρίσουμε την σημασία του ασυνείδητου        - υποσυνείδητου όπως προτιμά ο πολύς κόσμος.-  Το σκοτεινό  εκείνο κομμάτι του εαυτού μας στο οποίο  κατοικεί το αινιγματικό μας ‘εκείνο’ το id. Αυτό το ΄τερατάκι του αρχέγονου ΕΙΝΑΙ μας, που απαιτεί την ηδονή και απειλεί με θάνατο. Έχει  δικό του νόμο , την αρχή της ηδονής. Την λογική και τον νόμο του συνειδητού Εγώ, την αρχή της πραγματικότητας, δεν την αντέχει,. Και όσο για το Υπερεγώ με τα ιδανικά του ,  αυτό πια δεν το ανέχεται με τίποτα…….. . Έτσι λοιπόν φυλακισμένο στα σκοτεινά , καταπλακωμένο από το βάρος των  απωθήσεων μας, τόσο δικό μας, και τόσο ξένο, τόσο εφευρετικό , βρίσκει την ευκαιρία -φτάνει να χαλαρώσει λίγο η λογοκρισία του συνειδητού- για να μας στείλει το δικό του μήνυμα.Το μήνυμα της αλήθειας, της λογοκριμένης  αλήθειας. Την επαλήθευση της ρύσης:  ‘ Γλώσσα σφάλλουσα τα αληθή λέει’. Θα μας προβάλλει την δική του εκδοχή,  λόγω και έργω. Λεκτικά, σαν παραδρομή / ολίσθημα της γλώσσας και  εξωλεκτικά, σαν πράξη αδεξιότητας, σαν λάθος σαν  κοινωνικό μικροατύχημα.
Η  καταστασιακοκεντρική κοινωνική δομή, απαγορεύει πολλές αλήθειες, προφανώς γιατί δεν εξυπηρετούν τα κρατούντα στερεότυπα σκέψης και ψυχολογικής αντίδρασης. Η λέξη άνθρωπος παραπέμπει στον άνδρα, γιατί  έτσι έχουμε μάθει. Αν πω Μαρία αντί για Ελένη, το Μαρία είναι η αναπαράσταση, η σχηματοποίηση/  κωδικοποίηση  και τελική άρθρωση, του μηνύματος που πραγματικά θέλω να περάσω. Ένα μήνυμα που μου αφήνει τα περιθώρια να πω; Συγγνώμη λάθος. Αν πάλι από ‘λάθος’ αγκαλιάζοντας  τον/την σύντροφο μου, του/της μαυρίζω το μάτι…….. τότε και πάλι έχω δικαίωμα να απολογηθώ ακόμα και να εξιλεωθώ. Τουλάχιστον όμως, θα έχω ανακουφισθεί  λίγο από τον καταπιεσμένο και καλά κρυμμένο θυμό μου.  Αλλά εξ ίσου συχνά επίσης, μπορώ ‘να χαϊδέψω’ ένα άνθρωπο, αντί άλλου , γιατί αυτός ο άλλος είναι απρόσιτος,απαγορευμένος.
Είναι λοιπόν οι παραπραξίες μας, η άλλη πράξη, η παρά την πράξη πράξη, είναι τα μικρά βραχάκια που μέσα σε ένα ποτάμι μας βοηθούν να περνάμε απέναντι και ξανά πίσω ‘ αβρόχοις ποσί’. Μπορούν έτσι να συμβάλουν στην βελτίωση της αυτογνωσίας μας και κατά προέκταση στην βελτίωση της διανθρώπινης σχέσης. Ας τις αντιμετωπίσουμε με σεβασμό, μιλάνε για εμάς. Όση και να είναι  προκατάληψη εναντίον της ψυχανάλυσης, πολύ πριν από τον   Freud, η Απολλώνια διδασκαλία είχε σαν πρώτο παράγγελμα το ‘ ΓΝΩΘΙ Σ’ΑΥΤΟΝ’ .
Οι παραπραξίες είναι τα ‘πατήματα’ μέσα στο ποτάμι, που μας παρέχουν  στεριά μέσα στην ροή του ασυνείδητου και ‘της απαγορευμένης γνώσης’. Είναι ένα πέρασμα στην αυτογνωσία μια εγγύηση για το ‘ καλός καγαθός ,’   που όλοι θέλουμε να ελπίζουμε για τον εαυτό μας.
Η απόφαση σοβαρής αξιοποίησης η γελοιοποίησης της παραπραξίας,  του Φροϋδικού ολίσθηματος,  είναι προσωπική απόφαση όπως και το  ‘ ΓΝΩΘΙ Σ’ΑΥΤΟΝ’ .
Κλεοπάτρα Περισσάκη