Ν'αγαπάς την ευθύνη

Η εποχή μας σήμερα περισσότερο από ποτέ άλλοτε επιβάλλει την προσωπική μας συγκρότηση. Απαιτεί δυνατό Εγώ, ικανό να αντιμετωπίσει τις πολλαπλές ματαιώσεις που λεηλατούν την ζωή μας. Είναι η εποχή της προσωπικής ευθύνης. Ο Καζαντζάκης από μια άλλη εποχή- πολύ αποφθεγματικά αλλά και ‘προφητικά’- δίνει ένα δικό του στίγμα: ‘Ν'αγαπάς την ευθύνη. Να λες: Εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γης. Αν δε σωθεί, εγώ φταίω’.
Πως όμως αντιλαμβανόμαστε το την έννοια της λέξης Εγώ, πριν φτάσουμε στην έννοια της λέξης ευθύνη. Το εγώ σαν προσωπική αντωνυμία, εκφράζει το πρόσωπο το οποίο μιλά. Σαν ουσιαστικό (ουδέτερο άκλιτο) δηλώνει τον εαυτό, το είναι , την ύπαρξη την συνείδησή. Το εγώ έχει μελετηθεί από τη φιλοσοφία και την ψυχολογία. Για την ψυχολογία είναι το συνειδητό μέρος του ψυχικού μας οργάνου.
Ο Freud στις υποθέσεις τοπογραφική και δομική ορίζει το ψυχικό όργανο σαν ένα νοητό οικοδόμημα με οριζόντια και κάθετη δομή.


Στην τοπογραφική υπόθεση περιγράφει τρία μέρη, με διάταξη όπως είναι τα φύλλα του κρεμμυδιού. Το Εγώ είναι το συνειδητό το ορατό. Περιλαμβάνει όλα όσα εμπίπτουν στην επίγνωση μας ανά πάσα στιγμή και υπακούει στην αρχή της πραγματικότητας. Το προσυνειδητό είναι το ενδιάμεσο, ανάμεσα στο συνειδητό και το ασυνείδητο. Αποτελεί ένα είδος ‘ηθμού’, συγκρατεί ορισμένα από τα περιεχόμενα του ασυνείδητου να διαβούν στο συνειδητό. Το ασυνείδητο είναι το ‘άγνωστο’, συχνά το αποκηρυγμένο το απαράδεχτο, για αυτό και ‘αγνοείται’. Φιλοξενεί τα ένστικτα πού για τον άνθρωπο μετεξελίσσονται σε κοινωνικές ανάγκες η κίνητρα. Βέβαια στον ίδιο αυτό χώρο τα ένστικτα μπορεί να διαπλέκονται και να συγκρούονται με τους ηθικού κανόνες. Η αρχή της ηδονής με την αρχή των ηθικών αξιών. Το id ή Εκείνο με το Υπερεγώ.
Στην δομική υπόθεση το ψυχικό όργανο νοείται επίσης σε τρία μέρη αλλά σε κάθετη διάταξη. Το Εγώ, που είναι το συνειδητό το λογικό μέρος του ψυχισμού και αρτιώνεται σταδιακά από την εμπειρία και την μάθηση. Κατευθύνεται από την αρχή της πραγματικότητας. Το id ή Εκείνο, που περιέχει τα κίνητρα (ένστικτα) και βιολογικές ανάγκες του ατόμου. Είναι έμφυτο, καθορισμένο γενετικά και δεν επηρεάζεται από την εμπειρία. Υπακούει στην αρχή της ηδονής. Το Υπερεγώ, που εμπερικλείει τις θετικές ηθικοκοινωνικές αξίες του ατόμου και την ηθική συνείδηση. Υπακούει στη αρχή των ηθικών αξιών και ιδανικών.
Το ψυχικό όργανο δεν είναι στατικό, το χαρακτηρίζει μια συνεχώς μεταβαλλόμενη δυναμική αλληλοεπίδραση των id, Εγώ, Υπερεγώ και των ψυχικών αρχών μεταξύ των. Όταν η ισορροπία διαταράσσεται, όταν το θέλω και το πρέπει συγκρούονται και το μπορώ είναι αδύναμο να επιτύχει ανακωχή, τότε η ψυχοσύγκρουση απαιτεί αμυντικούς μηχανισμούς. Τους μηχανισμούς άμυνας του Εγώ, που είναι ασυνείδητες ενδοψυχικές διεργασίες αντιμετώπισης της σύγκρουσης που απειλεί το εγώ. Το κρίσιμο σημείο είναι ποιοι μηχανισμοί επιστρατευονται. Ώριμες δημιουργικές άμυνες όπως αυτές της ταύτισης, του αλτρουισμού, της μετουσίωσης, η δαπανηρές και αλλοτριωτικές όπως αυτές των ξινών σταφυλιών ( εκλογίκευση), του στρουθοκαμηλισμού ( άρνηση) και της παλινδρόμησης.
Οι άμυνες είναι χρήσιμες για το Εγώ όταν αυτές αποσκοπούν στην διαχείριση ισχυρών αποδιοργανωτικών συναισθημάτων όπως είναι το άγχος, η υπερβολική θλίψη και όταν προασπίζονται την αυτοεκτίμησή. Γίνονται αρνητικές όταν στενεύουν τους ορίζοντες αποτρέπουν την αυτογνωσία και επιτρέπουν την αλόγιστη σπατάλη της ψυχικής ενέργειας ( οικονομική υπόθεση του Freud).
Ο Ν. Καζαντζάκη και πάλι επιγραμματικά στην Ασκητική γράφει: ‘Το πρώτο σου χρέος πλαταίνοντας το εγώ σου είναι, στην αστραπόχρονη τούτη στιγμή που περπατάς στη γης, να μπορέσεις να ζήσεις την απέραντη πορεία, την ορατή και την αόρατη, του εαυτού σου’……….
………Πειθαρχία, να η ανώτατη αρετή. Έτσι μονάχα σοζυγιάζεται η δύναμη με την επιθυμία και καρπίζει η προσπάθεια του ανθρώπου. Να πως με σαφήνεια και με σκληρότητα να καθορίζεις την παντοδυναμία του νου μέσα στα φαινόμενα και την ανικανότητα του νου πέρα από τα φαινόμενα, πριν να κινήσεις για τη λύτρωση. Αλλιώς δεν μπορείς να λυτρωθείς’
‘Πλαταίνοντας το εγώ’ είναι προφανές ότι υπονοεί την τοπογραφική θεωρία του Freud.Ενώ με την
‘ απέραντη πορεία, την ορατή και την αόρατη, του εαυτού σου’ ενδεχομένως υπαινίσσεται την δομική θεωρία. Και ασφαλώς, τι άλλο, παραπέμπει στην αυτογνωσία σαν προαπαιτούμενη κατάσταση για την πειθαρχία. Γιατί ‘Πειθαρχία’ είναι το ισχυρό εγώ. Η παντοδυναμία του νου. ‘Το σοζυγιάζεται η δύναμη με την επιθυμία’ είναι ο εκπολιτισμός η παιδία. Είναι αυτό που χαρακτηρίζεται ψυχικός ντετερμινισμός και κάνει τον άνθρωπο διαφορετικό από τα ζώα. Στον άνθρωπο δεν είναι οι βιολογικές ανάγκες –το id- που καθορίζει το πράττειν, είναι το Υπερεγώ.
‘Το σοζυγιάζεται η δύναμη με την επιθυμία’, είναι πολιτισμός που προάγει πολιτισμό, τιθασεύοντας επιθετικές ενορμήσεις και ενθαρρύνοντας συμπεριφορές αλτρουισμού αυτοθυσίας και ηρωισμού. Χτίζει την πίστη και την εκτίμηση στον εαυτό μας, το ΦΙΛΟΤΙΜΟ.
Έτσι, μόνο έτσι θα αγαπήσουμε την ευθύνη. Δεν θα μας γονατίσει ο φόβος, η ηττοπάθεια και η μιζέρια. Θα περιφρουρήσουμε πρώτα από όλα τον ψυχισμό μας, την εθνική υπερηφάνεια μας. Δυνατοί πολίτες κάνουν μια δυνατή Πατρίδα…….. Δεν χρειάζονται ‘αυτοδιορισμένο θεράποντα γιατρό’. Χρειάζεται μόνο η ευθύνη για το μόνος και για το μαζί. Η γνησιότητα και εντιμότητα στην δέσμευση: ‘ένας για όλους και όλοι για έναν’.

Κλεοπάτρα Περισσάκη