Καταλαβαίνουμε εύκολα στο ‘Αχ Παντελή’ του Ν.Γκάτσου τι συμβολίζει ο Παντελής και τι ο Ξανθός αντάρτης .Επίσης τι προοιωνίζει η ντουφεκιά. Μακάρι στην δική μας μίζερη εποχή να είχαμε ένα τέτοιο οιωνό.............
Για ‘τον καινούργιο Μύθο’ όμως τι να σκεφτούμε; Αινιγματική η αμφισημία των λέξεων ‘η μάνα το παιδί στον τάφο αρνιέται’. Φέρνει στα μάτια της φαντασία τόσες εικόνες συλλογικές, αρχετυπικές. Μάνα, παιδί, τάφος. Αγάπη, ζωή, θάνατος.
Δεν είναι ξεκάθαρο ποιός είναι στον τάφο. Σε πρώτη ανάγνωση εικάζεται πως είναι το παιδί και αυτό γιατί απαιτείται από την μάνα μια ενέργεια (αρνείται) που την ‘θέλει’ ζωντανή. Αρνείται το παιδί της. Πως όμως και κυρίως γιατί; Σαν ζωντανό παιδί που πρέπει να ακολουθήσει την δική του ζωή; Σε μια τέτοια περίπτωση η εικόνα του τάφου είναι περιττή. Αν όμως το αρνείται για να μπορέσει να ανδρωθεί και να μπορέσει να προσφερθεί σε πράξεις ηρωισμού και αυτοθυσίας ‘να ρίξει την πρώτη τουφεκιά’ τότε ναι, ο τάφος συμβολίζει τον έσχατο κίνδυνο τον θάνατο. Την μάνα που γαλουχεί τον ήρωα. Για να ‘ακουστεί κι η ντουφεκιά’ κάποιο παιδί-το δικό της-μπορεί να χάσει την ζωή του.
Σε μια δεύτερη όμως ανάγνωση και αλλάζοντας την σειρά των λέξεων , αλλάζει νοηματικά και η φράση. Θα μπορούσε να είναι η μάνα στον τάφο και από τον τάφο να αρνιέται το παιδί της. Να αποφασίζει, να επηρεάζει ακόμα και νεκρή.
Σε κάθε περίπτωση η Μάνα είναι η αποφασιστική persona. Ζωντανή η νεκρή πρέπει να κάνει την μεγάλη υπέρβαση, να αρνηθεί το παιδί της, αν πρέπει. Να φτάσει την υπέρτατη αυταπάρνηση.
Προφανώς η Μάνα στις πολλές συμβολικές εκδοχές της είναι ο άνθρωπος. Όχι μόνο η μάνα Γυναίκα, η μάνα Πατρίδα, η μάνα Παναγία. Είναι κάθε άνθρωπος- ανεξάρτητα φύλου και βιολογικής σχέσης- που ωστόσο είναι ικανός για δεσμούς αφοσίωσης όπως αυτούς της Μάνας με το παιδί της. Η μάνα πιο συχνά από άλλους ανθρώπους υπερβαίνει εαυτόν ,και φτάνει την αυταπάρνηση.
Είναι γνωστή η έκφραση ‘Σολομώντεια Λύση’, που αναφέρεται στην σοφία του Σολομώντα αλλά κυρίως στην αγάπη. Δυο γυναίκες διεκδικούσαν το ίδιο παιδί. Είχαν γεννήσει την ιδία ώρα. Της μιας όμως πέθανε το μωρό. Το αποσιώπησε και τη νύχτα άλλαξε το νεκρό με το ζωντανό μωρό της άλλης γυναίκας που κοιμόταν. Το πρωί φιλονίκησαν για αυτό και κατέφυγαν στο Σολομώντα, για να αποφασίσει ποια ήταν η μάνα. Εκείνος πρότεινε να μοιραστεί το μωρό στα δύο και η κάθε μια να πάρει το μισό. Εκείνη που αρνήθηκε τον τεμαχισμό και προσφέρθηκε να παραιτηθεί, ορίσθηκε μητέρα του. Κρίθηκε καταλληλότερη της άλλης, από την υπέρβαση, από την άρνηση της κτητικότατες, από την άρνηση να πάρει ‘βλάπτοντας το αντικείμενο της αγάπης της’. Ήταν η γυναίκα με την ανυπόκριτη και ανιδιοτελή αγάπη.
Σε μια παρόμοια κατάσταση και από ένα πανάρχαιο μύθο διεκδίκησης παιδιού στηρίχτηκε και το θεατρικό έργο του Bertolt Brecht , ο κύκλος με την κιμωλία που αγαπήθηκε τόσο πολύ.
Είναι λοιπόν η αυταπάρνηση που τόσο λακωνικά ορίζεται από τον Leon Tolstoi : ‘Αυταπάρνηση δεν είναι η απόρριψη ολόκληρου του εαυτού σου, απλώς η απόρριψη της ζωώδους υπόστασής σου’, που μπορεί να φέρει στου ανθρώπους τον ‘ καινούργιο μύθο’ που ωστόσο είναι τόσο παλιός….
Αλληγορία για την διδασκαλεία του Χριστού;‘ το είπε και ο προφήτης ο παλιός’. Ίσως. Γιατί όχι άλλωστε. Η αυταπάρνηση και η αγάπη του άλλου είναι βασικές αρχές της Χριστιανικής ηθικής.
Ο Γκάτσος βέβαια είναι υπερρεαλιστή ποιητής, με σοβαρή ψυχαναλυτική παιδία στα πλαίσια των θεωριών του Freud. Θα μπορούσε να υπαινίσσεται το αστικό Εγώ μας, σαν ένα Παντελή που ο κάθε ένας μας μοιάζει να κουβαλά μέσα του. Θα μπορούσε να επικαλείται το Υπερεγώ να γίνει επιτέλους ΜΑΝΑ………. Δική μας ΜΑΝΑ, ικανή να αρνηθεί τον Παντελή της καθημερνής μας μιζέριας. Ικανή δει να δεχθεί χωρίς υπονόμευση ‘πως έτσι πάει ο κόσμος κι όχι αλλιώς’.
Κλεοπάτρα Περισσάκη
Αχ Παντελή
Στίχοι: Νίκος Γκάτσος
Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις
Πρώτη εκτέλεση: Μανώλης Μητσιάς & Δήμητρα Γαλάνη ( Ντουέτο )
Σταμάτα Παντελή το γλεντοκόπι
δεν είναι πια στο χέρι σου οι ανθρώποι.
Κατάπιε τη στερνή σου τη μπουκιά
σε λίγο θ' ακουστεί κι η ντουφεκιά.
Αχ Παντελή! Πάει το πουλί.
Κλαίνε σε Δύση κι Ανατολή. (δις)
Ξανθός αντάρτης φέρνει το μαντάτο,
οι δυνατοί βουλιάξανε στον πάτο.
Θυμήσου το στερνό σου το πρωί,
παράθυρο στο φως είν' η ζωή.
Αχ Παντελή! Πάει το πουλί.
Κλαίνε σε Δύση κι Ανατολή. (δις)
Καινούργιος μύθος σήμερα γεννιέται,
η μάνα το παιδί στον τάφο αρνιέται.
Το είπε κι ο προφήτης ο παλιός
πως έτσι πάει ο κόσμος κι όχι αλλιώς.
Αχ Παντελή! Πάει το πουλί.
Κλαίν ε σε Δύση κι Ανατολή. (δις)
Για ‘τον καινούργιο Μύθο’ όμως τι να σκεφτούμε; Αινιγματική η αμφισημία των λέξεων ‘η μάνα το παιδί στον τάφο αρνιέται’. Φέρνει στα μάτια της φαντασία τόσες εικόνες συλλογικές, αρχετυπικές. Μάνα, παιδί, τάφος. Αγάπη, ζωή, θάνατος.
Δεν είναι ξεκάθαρο ποιός είναι στον τάφο. Σε πρώτη ανάγνωση εικάζεται πως είναι το παιδί και αυτό γιατί απαιτείται από την μάνα μια ενέργεια (αρνείται) που την ‘θέλει’ ζωντανή. Αρνείται το παιδί της. Πως όμως και κυρίως γιατί; Σαν ζωντανό παιδί που πρέπει να ακολουθήσει την δική του ζωή; Σε μια τέτοια περίπτωση η εικόνα του τάφου είναι περιττή. Αν όμως το αρνείται για να μπορέσει να ανδρωθεί και να μπορέσει να προσφερθεί σε πράξεις ηρωισμού και αυτοθυσίας ‘να ρίξει την πρώτη τουφεκιά’ τότε ναι, ο τάφος συμβολίζει τον έσχατο κίνδυνο τον θάνατο. Την μάνα που γαλουχεί τον ήρωα. Για να ‘ακουστεί κι η ντουφεκιά’ κάποιο παιδί-το δικό της-μπορεί να χάσει την ζωή του.
Σε μια δεύτερη όμως ανάγνωση και αλλάζοντας την σειρά των λέξεων , αλλάζει νοηματικά και η φράση. Θα μπορούσε να είναι η μάνα στον τάφο και από τον τάφο να αρνιέται το παιδί της. Να αποφασίζει, να επηρεάζει ακόμα και νεκρή.
Σε κάθε περίπτωση η Μάνα είναι η αποφασιστική persona. Ζωντανή η νεκρή πρέπει να κάνει την μεγάλη υπέρβαση, να αρνηθεί το παιδί της, αν πρέπει. Να φτάσει την υπέρτατη αυταπάρνηση.
Προφανώς η Μάνα στις πολλές συμβολικές εκδοχές της είναι ο άνθρωπος. Όχι μόνο η μάνα Γυναίκα, η μάνα Πατρίδα, η μάνα Παναγία. Είναι κάθε άνθρωπος- ανεξάρτητα φύλου και βιολογικής σχέσης- που ωστόσο είναι ικανός για δεσμούς αφοσίωσης όπως αυτούς της Μάνας με το παιδί της. Η μάνα πιο συχνά από άλλους ανθρώπους υπερβαίνει εαυτόν ,και φτάνει την αυταπάρνηση.
Είναι γνωστή η έκφραση ‘Σολομώντεια Λύση’, που αναφέρεται στην σοφία του Σολομώντα αλλά κυρίως στην αγάπη. Δυο γυναίκες διεκδικούσαν το ίδιο παιδί. Είχαν γεννήσει την ιδία ώρα. Της μιας όμως πέθανε το μωρό. Το αποσιώπησε και τη νύχτα άλλαξε το νεκρό με το ζωντανό μωρό της άλλης γυναίκας που κοιμόταν. Το πρωί φιλονίκησαν για αυτό και κατέφυγαν στο Σολομώντα, για να αποφασίσει ποια ήταν η μάνα. Εκείνος πρότεινε να μοιραστεί το μωρό στα δύο και η κάθε μια να πάρει το μισό. Εκείνη που αρνήθηκε τον τεμαχισμό και προσφέρθηκε να παραιτηθεί, ορίσθηκε μητέρα του. Κρίθηκε καταλληλότερη της άλλης, από την υπέρβαση, από την άρνηση της κτητικότατες, από την άρνηση να πάρει ‘βλάπτοντας το αντικείμενο της αγάπης της’. Ήταν η γυναίκα με την ανυπόκριτη και ανιδιοτελή αγάπη.
Σε μια παρόμοια κατάσταση και από ένα πανάρχαιο μύθο διεκδίκησης παιδιού στηρίχτηκε και το θεατρικό έργο του Bertolt Brecht , ο κύκλος με την κιμωλία που αγαπήθηκε τόσο πολύ.
Είναι λοιπόν η αυταπάρνηση που τόσο λακωνικά ορίζεται από τον Leon Tolstoi : ‘Αυταπάρνηση δεν είναι η απόρριψη ολόκληρου του εαυτού σου, απλώς η απόρριψη της ζωώδους υπόστασής σου’, που μπορεί να φέρει στου ανθρώπους τον ‘ καινούργιο μύθο’ που ωστόσο είναι τόσο παλιός….
Αλληγορία για την διδασκαλεία του Χριστού;‘ το είπε και ο προφήτης ο παλιός’. Ίσως. Γιατί όχι άλλωστε. Η αυταπάρνηση και η αγάπη του άλλου είναι βασικές αρχές της Χριστιανικής ηθικής.
Ο Γκάτσος βέβαια είναι υπερρεαλιστή ποιητής, με σοβαρή ψυχαναλυτική παιδία στα πλαίσια των θεωριών του Freud. Θα μπορούσε να υπαινίσσεται το αστικό Εγώ μας, σαν ένα Παντελή που ο κάθε ένας μας μοιάζει να κουβαλά μέσα του. Θα μπορούσε να επικαλείται το Υπερεγώ να γίνει επιτέλους ΜΑΝΑ………. Δική μας ΜΑΝΑ, ικανή να αρνηθεί τον Παντελή της καθημερνής μας μιζέριας. Ικανή δει να δεχθεί χωρίς υπονόμευση ‘πως έτσι πάει ο κόσμος κι όχι αλλιώς’.
Κλεοπάτρα Περισσάκη
Αχ Παντελή
Στίχοι: Νίκος Γκάτσος
Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις
Πρώτη εκτέλεση: Μανώλης Μητσιάς & Δήμητρα Γαλάνη ( Ντουέτο )
Σταμάτα Παντελή το γλεντοκόπι
δεν είναι πια στο χέρι σου οι ανθρώποι.
Κατάπιε τη στερνή σου τη μπουκιά
σε λίγο θ' ακουστεί κι η ντουφεκιά.
Αχ Παντελή! Πάει το πουλί.
Κλαίνε σε Δύση κι Ανατολή. (δις)
Ξανθός αντάρτης φέρνει το μαντάτο,
οι δυνατοί βουλιάξανε στον πάτο.
Θυμήσου το στερνό σου το πρωί,
παράθυρο στο φως είν' η ζωή.
Αχ Παντελή! Πάει το πουλί.
Κλαίνε σε Δύση κι Ανατολή. (δις)
Καινούργιος μύθος σήμερα γεννιέται,
η μάνα το παιδί στον τάφο αρνιέται.
Το είπε κι ο προφήτης ο παλιός
πως έτσι πάει ο κόσμος κι όχι αλλιώς.
Αχ Παντελή! Πάει το πουλί.
Κλαίν ε σε Δύση κι Ανατολή. (δις)
Το η μάνα το παιδί στον τάφο αρνιέται, ίσως μπορεί να εξηγηθεί ως η νεκρή μάνα δεν δέχεται το παιδί στον τάφο και το στέλνει πίσω στη ζωή. Κι ίσως να μνημονεύει τον τελευταίο αυτοκράτορα που (μαρμάρωσε και) θα γυρίσει. Και να συνδέεται έτσι με το "καινούριος μύθος σήμερα γεννιέται" (σήμερα που πάει το πουλί, ο δικέφαλος αετός της αυτοκρατορίας δηλαδή) αφού ο μύθος θα είναι ο μύθος του μαρμαρωμένου βασιλιά. Κι ο προφήτης να είναι όχι ο Χριστός (που δεν είναι εξάλλου προφήτης) αλλά ο Μοάμεθ που είπε το γνωστό κι από άλλο έργο (με φωτιά και με μαχαίρι πάντα ο κόσμος προχωρεί) που σηματοδοτεί τον νέο πόλεμο για την ελευθερία, όπως τον είχαν στον νου τους οι τότε Έλληνες (με μπροστάρη τον μαρμαρωμένο αυτοκράτορακαι) όχι όπως τελικά την απέδωσε η ιστορία.
ΑπάντησηΔιαγραφή