Ασκληπιός ( αρχέτυπο θεραπευτή)

Ο Ασκληπιός γιός του Απόλλωνα είναι ένα κεντρικό μυθολογικό αρχέτυπο. Είναι η φαντασιακή εικόνα, η ιδέα που αντιστοιχεί σε αυτό που θα ονομάζαμε θεραπευτή Ταυτόχρονα είναι και η ιδεατή αντίληψη της ίασης. Της ίασης που επιτυγχάνεται με την αξιοποίηση των ιαματικών ιδιοτήτων της φύσης. Για αυτό και τα κατάλοιπα των αρχαίων Ασκληπιείων έχουν εντοπισθεί σε περιοχές όπου η φύση δείχνει να είναι ‘ιαματική’. Να έχει πλούσια βλάστηση, πηγές και ήπιο κλίμα.
Τον Ασκληπιό- σύμφωνα με την μυθολογία- τον απέσπασε από την μήτρα της φλεγόμενης μητέρας του, ο ίδιος ο πατέρας του ο Απόλλωνας . Την έγκυο γυναίκα, που φέρεται να ήταν η Κορωνίς, ο ζηλότυπος θεός αποφάσισε να κάψει ‘ διότι δεν του ήταν πιστή’. Την τελευταία στιγμή όμως διέσωσε τον Ασκληπιό και τον εμπιστεύτηκε στον σοφό κένταυρο Χείρωνα για να τον μεγαλώσει. *Ο Χείρων επίσης είναι αρχέτυπο. Είναι σύμβολο προαιώνιας σοφίας. Η σοφία αποτελεί απαραίτητο στοιχείο στην διαμόρφωση του χαρακτήρα και του ήθους των ηρώων. Ο ηρωισμός συνδέεται με την σοφία σαν έκφραση υπέροχων και σπάνιων αρετών που κάνουν τον ήρωα να διαφέρει και να υπερέχει από τους μέσους κοινούς ανθρώπους. Για αυτό άλλωστε είναι και πρότυπο.

Με τον Ασκληπιό συνδέεται και ένα άλλο αρχέτυπο σοφίας, η θεά Αθηνά. Εκείνη του πρόσφερε το αίμα της Μέδουσας (την σκότωσε ο Περσέας με την βοήθεια της θεάς) και το φοβογόνο Γοργόνειο κεφάλι της στόλισε την ασπίδα της. Το αίμα της Μέδουσας είχε αντίθετες ιδιότητες, ανάλογα με τη φλέβα από την οποία είχε αναπηδήσει. Αυτό της δεξιάς ήταν θεραπευτικό ακόμα και για τον θάνατο, ενώ αυτό της αριστερής ήταν θανατηφόρο. Το αίμα της Μέδουσας σαν φάρμακο, υπονοεί άλλο ένα αρχέτυπο αυτό του ο δυϊσμού.
Αποτελεί άραγε ο αρχετυπικός αυτός δυϊσμό ένας υπαινιγμό για τις θεραπευτικές αντιφάσεις των εκάστοτε ιατρικών ρευμάτων και σχολών;; Η μήπως είναι η πικρή πραγματικότητα για κάποια φάρμακα ‘απελπισίας’, που οι παρενέργειες των μπορεί να είναι χειρότερες από τις επιπτώσεις της αρρώστιας για την οποία χορηγούνται………..
Το αρχέτυπο - το λέει η λέξη- δηλώνει τον αρχικό τύπο που προσφέρεται σαν υπόδειγμα βάσει του οποίου διαμορφώνεται η συμπεριφορά μας στους πολλαπλούς ρόλους της ζωής μας. Εξυπακούεται ότι το αρχέτυπο δεν είναι το ίδιο το αντικείμενο, αλλά η ιδέα για αυτό. Είναι η φαντασιακή εικόνα που αντιστοιχεί σε αυτό και που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά μέσα στους αιώνες. Το ίδιο το αντικείμενο είναι κατά κανόνα κάποιο υπερβατικό σύμβολο από το πολύ μακρινό παρελθόν του ανθρώπου.Ο Γιουνκιανισμός όρος που χρησιμοποιείται για τις θεωρίες του Karl Junk δέχεται ότι ο ψυχισμός μας και ειδικότερα το μη συνειδητό κομμάτι του καθορίζεται από αρχέτυπα και ότι αυτά είναι ίδια για όλους τους ανθρώπους, επομένως κοινά και συλλογικά. Με αυτή την έννοια αποτελούν συστατικό της ψυχής, του πνεύματος και του νου μας. Θεμελιώνουν τον πολιτισμό-με την έννοια του συλλογικού ασυνείδητου- η αναβιώνουν τον μεσαίωνα. Δέχεται ωστόσο ότι το αρχέτυπο δεν είναι τυφλοσούρτης . Σαν ατομικό εμπειρικό φαινόμενο διαφέρει και οι διαφορές καθορίζονται από το ποιος (προσωπικές συνθήκες), το πού και το πότε.
O Ασκληπιός ήταν μεγαλοδύναμος θεραπευτής. Γιός Θεού ιατρού, μαθητής σοφού, προστατευόμενος της σοφής και ισχυρής Αθηνάς, κάτοχος του θαυματουργού αίματος της Μέδουσας……. Απόκτησε εξουσία πάνω στον θάνατο. Έφερε πίσω στη ζωή πολλούς νεκρούς. Σίγουρα ενόχλησε τον Δία που για τιμωρία τον σκότωσε με ένα κεραυνό. Αυτό ήταν το τέλος του Ασκληπιού. Το τέλος του θεραπευτή. Διατάραξε τους θεϊκούς νόμους. Ήταν ημίθεος, τα όρια του ήταν μέσα στις δυνάμεις της φύσης στους κανόνες της φύσης για ίαση. Ήταν υπερβατικά όρια, πάνω από τον μέσο άνθρωπο, αλλά πάντα κάτω από τον θεό. Απόκτησε εξουσία στον θάνατο, προνόμιο μόνο του θεού Δία και τιμωρήθηκε για αυτό. Άραγε αποτελεί η τιμωρία του αλληγορία για τις θεραπευτικές ‘υπερβολές’, σε καταστάσεις μη αναστρέψιμες, η σε παρεμβάσεις ‘πειραματικού’ χαρακτήρα;; Είναι χαρακτηριστικό που ο Ιπποκράτης 18ος έκγονος του Ασκληπιού από τον πατέρα του και 20ος έκγονος του Ηρακλή από τη μητέρα, αρχίζει τον όρκο με του με την σαφή οριοθέτηση του σε ανθρώπινα όρια: ‘Ορκίζομαι στο θεό Απόλλωνα τον ιατρό και στο θεό Ασκληπιό και στην Υγεία και στην Πανάκεια και επικαλούμενος τη μαρτυρία όλων των θεών ότι θα εκτελέσω κατά τη δύναμη και την κρίση μου τον όρκο αυτόν και τη συμφωνία αυτή………’
Αναμφίβολα ο όρκος του Ιπποκράτη αποτελεί την διαχρονική ουσία της Βιοηθικής, την ασφαλιστική δικλείδα τόσο για τον σύγχρονο Ασκληπιάδη, όσο και για τον ασθενή που αδύναμος και φοβισμένος ζητά βοήθεια. Και είναι ακριβώς σε αυτή την σχέση την θεραπευτική, που τα αρχέτυπα περισσότερο από όποια άλλη ανθρώπινη σχέση ζωντανεύουν φαντασιώσεις, συχνά ανομολόγητες, που άλλοτε ευοδώνουν και άλλοτε παρεμποδίζουν την συναισθηματική επαφή και συμμαχία γιατρού/αρρώστου. Μια συμμαχία τόσο αναγκαία για την καλλίτερη έκβαση κάθε θεραπευτικής προσπάθειας. Η θεωρία του Karl Junk για το μη συνειδητό κομμάτι του ψυχισμού μας το οποίο θεωρεί ότι καθορίζεται από συλλογικά αρχέτυπα, επιτρέπει να υποθέσουμε πως πολλά θα εξαρτηθούν από τις υποσυνείδητες καταγραφές και ψυχολογικές διαδικασίες, τόσο του γιατρού όσο και του αρρώστου. Πολλά θα αναδυθούν από τα βάθη του ασυνειδήτου που μπορεί να είναι άσχετα η και αντίθετα με την συνειδητή θεραπευτική συμφωνία. Ο ‘σύγχρονος Ασκληπιός’ πρέπει να το γνωρίζει αυτό. Εναπόκειται σε εκείνον να επαγρυπνεί για την σχέση. Γιατί μέσα στην σχέση είναι και δική του εικόνα, η δική του αρχετυπική προικοδότηση. Ακόμα και ‘σαν Ασκληπιός’, ακόμα και με το ‘θαυματουργό αίμα της Μέδουσας’ πρέπει να παραμένει στον ρόλο του γιατρού /ανθρώπου , να μην προκαλεί στον ρόλο γιατρού/ θεού. Ασφαλώς και ο άρρωστος έχει την ευθύνη του αλλά είναι πάντα ο άρρωστος, έχει διαταραχθεί η ζωή του, έχει χαθεί η ασφάλεια και ηρεμία του. Συχνά ζητά από τον γιατρό να τον ‘σώσει’, ένα ρήμα που μόνο σε γιατρό/ θεό, μπορεί να απευθυνθεί. Ο γιατρός /άνθρωπος θεραπεύει. Αλλά ας μη χρεωθεί ο άρρωστος την περιφρούρηση της θεραπευτικής σχέσης. Ας είναι ο γιατρός εκείνος που σαν σύγχρονος Ιπποκράτης σεμνός και μεθοδικός θα δει τον άρρωστο σαν ξεχωριστή προσωπικότητα, σαν μοναδική ψυχοσωματική ολότητα. Θα κάνει βίωμα το ιατρικό αξίωμα: ‘ ότι δεν θεραπεύει την αρρώστια αλλά τον άρρωστο’ , ακόμα και αν οι αρχετυπικές ψυχολογικές ανάγκες του αρρώστου δημιουργούν κρίση.
Ομολογώ ότι έχω την εμπειρία και των δύο ρόλων της γιατρού και της άρρωστης. Ο δεύτερος ρόλος είναι πιο πρόσφατος και λόγω της φύσης της αρρώστια, θα είναι και ισόβιος. Εξυπακούεται ότι είναι άχαρος, αφού εκτός από την απειλή ζωής συνεπάγεται δυσκολίες και πόνους. Όμως……… ναι, είναι και αυτός μια μαθητεία. Ανακαλύπτω αντοχές και δυνάμεις που δεν φαντάσθηκα ποτέ ότι υπήρχαν. Φοβάμαι λιγότερο, αλλά εξακολουθώ να νοηματοδοτώ την ζωή σε μια διαφορετική πραγματικότητα. Δεν υπαινίσσομαι ότι αν είχα την ευκαιρία επιλογής θα διάλεγα ποτέ τον ρόλο της άρρωστης. Μια τέτοια δήλωση θα ήταν μηχανισμός εκλογίκευσης. Η υγεία είναι πάντα το πολυτιμότερο αγαθό. Και αυτό είναι ικανός λόγος για να αναζητούνται όλες οι συνθήκες συνειδητές και κυρίως ασυνείδητες και αρχετυπικές που μπορούν να συμβάλουν άμεσα η έμμεσα στην προάσπιση της.
Ο Ασκληπιός αρχέτυπο θεραπευτή, ‘Θεός, Σωτήρας’ με εξουσία πάνω στον θάνατο, μπορεί να είναι η κρυφή μάταιη αναζήτηση του αρρώστου. Μπορεί να είναι η κρυφή ανεκπλήρωτη φιλοδοξία του γιατρού. Είναι κομμάτι του ψυχισμού και των δύο του γιατρού και του αρρώστου. Μαζί η χώρια συμβάλλουν στην δυναμική μιας σχέσης αλληγορικής και αμφίσημης, άλλοτε θαυματουργής και άλλοτε ματαιωτικής και ατελέσφορη. Μιας σχέσης που στο αποτέλεσμα της - με την έννοια της ολιστικής φιλοσοφίας- μοιάζει να εξαρτάται σημαντικά και από τον άρρωστο.
Εν τέλει κανείς δεν είναι τόσο αδύναμος. Η αδυναμία είναι κατάσταση ψυχισμού και απόφασης ακόμα και στην δυσκολότερη αρρώστια.

Κλεοπάτρα Περισσάκη

*Aς σημειωθεί ότι ο κένταυρος Χείρων δεν έχει σχέση με τον κένταυρος Νέσσο που πέθανε από τα δηλητηριασμένα βέλη του Ηρακλή, τιμωρία για παρενόχληση της γυναίκας του Δηιάνειρας από τον Νέσσο . Όμως και ο Ηρακλής υπήρξε θύμα του ίδιου δηλητηρίου ( χολή της λερναίας ύδρας ) στο οποίο ήταν ποτισμένος ο μοιραίος χιτώνας