Εκεί που όλα μοιάζουν να πηγαίνουν καλά, ξαφνικά κάτι γίνεται, κάτι αλλάζει και ανατρέπεται κάθε προηγούμενη ισορροπία. Ισορροπία ενός ‘πριν’ που δύσκολα είχε σταθεροποιηθεί και που στο ΄τωρινό τώρα΄, μπαίνει το επώδυνο τίποτα. Η ψυχική παγωνιά. Η χειρότερη μορφή πόνου. Και όμως παρ’ όλα αυτά πρέπει να γεννηθεί το καινούργιο. Πάντα πρέπει να γεννιέται το καινούργιο. Ακόμα και από τον Θάνατο. Γιατί το καλλίτερο η το χειρότερο, δεν είναι πάντα εξάρτηση του πόνου η της χαράς του ξοδεμένου χθες. Είναι το αναπόφευκτο καινούργιο, - ακόμα και με προσδοκώμενο τον θάνατο, στο όσο υπάρχει ζωή με η χωρίς ελπίδα.
Ανθρώπινες ιστορίες, μικρότερα η μεγαλύτερα ανθρωπινά δράματα. Επώνυμοι η ανώνυμοι άνθρωποι.
Γονείς που χάνουν τα παιδιά τους, παιδιά που χάνουν τους γονείς τους, άνθρωποι που χάνουν για πάντα την υγεία, των που καταδικάζονται σε βασανιστική αναπηρία.
Το άλλο πρόσωπο της ζωής, το τραγικό, που υποκριτικά παραβλέπουμε. Έχουμε μάθει να ζούμε στην άρνηση του άλλου προσώπου, του δυσάρεστου πρόσωπο της ζωής. Αγαπούμε τα παραμύθια και αντιπαθούμε τις απομυθοποιήσεις κάθε μορφής. Γινόμαστε εγωκεντρικοί και σε μεγάλο βαθμό παραμένουμε ανώριμοι, κάλπικοι, και ανέτιμοι για τις δύσκολες καταστάσεις της ζωής.
Ομολογώ ότι τα όσα γράφω είναι αυτοαποκαλυπτικά και σε μεγάλο βαθμό χρωματισμένα από τις εμπειρίες που πρόσφατα έζησα στο νοσοκομείο, για τριάντα τρεις ημέρες. Φυσικά σαν ασθενής.
Πιο πριν, το Νοσοκομείο το ζούσα από την προνομιούχα θέση της γιατρού, με άλλα λόγια του ανθρώπου που ήταν υγιής. Και αυτό άλλαξε. Βρέθηκα στο τμήμα βαρέων περιστατικών. Όχι αμέσως και όχι ξαφνικά. Ένας πρώτος καρκίνος και ύστερα ένας δεύτερος που κρυμμένος πίσω από τον πρώτο, διαπιστώθηκε στο Νοσοκομείο χειρουργικά σε προχωρημένο στάδιο. Δύο καρκίνοι λοιπόν, επιθετικοί και οι δύο, γενικευμένοι και οι δύο. Το σίγουρο είναι πως σύντομα θα πεθάνω. Αλλά βέβαια αυτό το σύντομα, δεν μπορεί να μετρηθεί ακριβώς. Προβλέπεται φυσικά αλλά με στατιστικά, κριτήρια, που όμως σε ατομικό επίπεδο παρουσιάζουν αποκλίσεις. Έτσι λοιπόν δεν μπορώ να ξέρω το μήκος του δρόμου, που είναι να περπατήσω ακόμα.
Εν τω μεταξύ είμαι ξανά σπίτι, πολύ πιο αδύναμη από ότι πριν όμως ζω, σκέπτομαι, διαχειρίζομαι την καθημερινότητα. Δεν θέλω να ηρωοποιήσω, η ωραιοποιήσω την κατάσταση, αλλά ούτε να την τραγικοποιήσω . Για να μου συμβεί, αυτό σημαίνει ότι είναι κάτι που μπορεί να συμβαίνει στους ανθρώπους.
Η γέννηση και ο θάνατος είναι ανθρώπινες καταστάσεις.
Ασφαλώς η αρρώστια, ο πόνος, η αναπηρία είναι βάσανα που συχνά συνοδεύουν το τέλος της ζωής. Αλλά αυτό δεν αποτελεί λόγο για να δαιμονοποιείται ο θάνατος. Άλλωστε υπάρχει και ο ηρωικός θάνατος . ‘Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των
ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες’ Κ.Καβάφης.
Όμως ο καθημερινός άνθρωπος δεν είναι ήρωας. Δεν χρειάζεται να είναι ήρωας για να πεθάνει γαλήνια όταν φτάσει αυτή η στιγμή. Το ‘ τελευτών άλυπος’ είναι βασικό Δελφικό παράγγελμα, προτρεπτικό προετοιμασίας για την συμφιλίωση με το τέλος της ζωής.
Για τους Θεϊστές, ο θάνατος δεν είναι το τέλος, αλλά η μεγάλη αρχή γιατί συνδέεται με την Ανάσταση και την Σωτηρία.
Όμως για τους άθεους και τους Αγνωστικιστές η διαχείριση του άγχους του θανάτου είναι περισσότερο ζήτημα προσωπικής φιλοσοφίας.
Είμαι αγνωστικίστρια αλλά νοιώθω να με καλύπτει απόλυτα ο Φ. Κάφκα στο δίλημμα, της ύπαρξης η μη ύπαρξης Θεού. Γράφει: ‘Ακόμα κι αν ο Θεός δεν υπάρχει, η αξιοπρέπειά μας ως άνθρωποι ορίζει να συμπεριφερόμαστε σαν να υπήρχε",
Πιστεύω επίσης – ειδικότερα τώρα σε αυτή την τελική καμπή- πως είναι υπαρξιακή ανάγκη κάθε νοήμονος όντος να νοματοδοτεί όχι μόνο το δικό του ‘ζην’, αλλά και το δικό του ‘θνήσκειν’. Ειδικότερα μάλιστα όταν το δεύτερο δεν είναι αιφνίδιο, αλλά προβλεπόμενο σε ένα χρονικό ορίζοντα που καθορίζουν συγκεκριμένες αρρώστιες.
Κανείς δεν αγαπά τον θάνατο, αλλά η ψυχή μας - το κοινό βάθος ψυχής- πάντα ζητά την χειραφέτηση της. Ένα αίτημα ευρύτερο, αίτημα του ‘καθολικού ανθρώπου’. Δεν είναι μόνο η αναζήτηση τέχνης του ζην, αλλά και τέχνης του ‘θνήσκειν’προορισμένης για όλους τους ανθρώπους.
Το απόσπασμα από τους Αθανάτους του Α.Εμπειρίκου είναι ενδεικτικό και μπορεί να έχει διπλή ανάγνωση αφού τοποθετεί την έμφαση στις λέξεις ‘προσωρινήν όψιν’ και ‘αείποτε’:
…… αποτελεί κατά ποικίλα διαστήματα προσωρινήν όψιν
μιας αείποτε εξελισσομένης ενδελεχείας
μιας αείποτης πολλαπλασιαζομένης διαθρώσεως και επικοινωνίας,
ενός αείποτε τελουμένου μυστηρίου,
που άλλοι το ονομάζουν Κόσμον,
άλλοι Χάος ή Αρμονία
και άλλοι Θεού σοφίαν….
Αλλά και ο Καβάφης στο ποίημα του Ιθάκη υπαινίσσεται την καθοριστική σημασία της προσωπικής επιλογής και δράσης στην νοηματοδότηση τόσο της ζωής οσο και του θανάτου(...Ιθάκη…..ετσι σοφός… ήδη θα το κατάλαβες….)
Προσωπικά έχω μια πολύ πιο απλοϊκή προσέγγιση. Πιστεύω πως αφού ο θάνατος είναι το τέλος της ζωής, αφού η ζωή είναι το πολυτιμότερο αγαθό, δεν μπορεί –δεν στέκει- να τελειώνει με κάτι φοβερό. Δεν μπορεί ένα τέτοιο αγαθό να γίνεται ‘κατάρα’ μόνο και μόνο επειδή δεν είναι αιώνιο. ΔΕΝ ΤΟ ΔΕΧΟΜΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΑ ΔΕΝ ΤΟ ΔΕΧΟΜΑΙ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΑ.
Ότι και να είναι, αν είναι κάτι, αν υπάρχει μετά, η εκεί, δεν μπορεί δεν πρέπει να μας πανικοβάλει. Το ‘ τελευτών άλυπος’ μπορεί να απαλύνει τον φόβο, σε κάθε άνθρωπο ανεξάρτητα από την φιλοσοφική προσέγγιση της προτίμησης του. Και εγώ νοιώθω πως η δική μου ΙΘΑΚΗ μου έδωσε πολλά.
Ανθρώπινες ιστορίες, μικρότερα η μεγαλύτερα ανθρωπινά δράματα. Επώνυμοι η ανώνυμοι άνθρωποι.
Γονείς που χάνουν τα παιδιά τους, παιδιά που χάνουν τους γονείς τους, άνθρωποι που χάνουν για πάντα την υγεία, των που καταδικάζονται σε βασανιστική αναπηρία.
Το άλλο πρόσωπο της ζωής, το τραγικό, που υποκριτικά παραβλέπουμε. Έχουμε μάθει να ζούμε στην άρνηση του άλλου προσώπου, του δυσάρεστου πρόσωπο της ζωής. Αγαπούμε τα παραμύθια και αντιπαθούμε τις απομυθοποιήσεις κάθε μορφής. Γινόμαστε εγωκεντρικοί και σε μεγάλο βαθμό παραμένουμε ανώριμοι, κάλπικοι, και ανέτιμοι για τις δύσκολες καταστάσεις της ζωής.
Ομολογώ ότι τα όσα γράφω είναι αυτοαποκαλυπτικά και σε μεγάλο βαθμό χρωματισμένα από τις εμπειρίες που πρόσφατα έζησα στο νοσοκομείο, για τριάντα τρεις ημέρες. Φυσικά σαν ασθενής.
Πιο πριν, το Νοσοκομείο το ζούσα από την προνομιούχα θέση της γιατρού, με άλλα λόγια του ανθρώπου που ήταν υγιής. Και αυτό άλλαξε. Βρέθηκα στο τμήμα βαρέων περιστατικών. Όχι αμέσως και όχι ξαφνικά. Ένας πρώτος καρκίνος και ύστερα ένας δεύτερος που κρυμμένος πίσω από τον πρώτο, διαπιστώθηκε στο Νοσοκομείο χειρουργικά σε προχωρημένο στάδιο. Δύο καρκίνοι λοιπόν, επιθετικοί και οι δύο, γενικευμένοι και οι δύο. Το σίγουρο είναι πως σύντομα θα πεθάνω. Αλλά βέβαια αυτό το σύντομα, δεν μπορεί να μετρηθεί ακριβώς. Προβλέπεται φυσικά αλλά με στατιστικά, κριτήρια, που όμως σε ατομικό επίπεδο παρουσιάζουν αποκλίσεις. Έτσι λοιπόν δεν μπορώ να ξέρω το μήκος του δρόμου, που είναι να περπατήσω ακόμα.
Εν τω μεταξύ είμαι ξανά σπίτι, πολύ πιο αδύναμη από ότι πριν όμως ζω, σκέπτομαι, διαχειρίζομαι την καθημερινότητα. Δεν θέλω να ηρωοποιήσω, η ωραιοποιήσω την κατάσταση, αλλά ούτε να την τραγικοποιήσω . Για να μου συμβεί, αυτό σημαίνει ότι είναι κάτι που μπορεί να συμβαίνει στους ανθρώπους.
Η γέννηση και ο θάνατος είναι ανθρώπινες καταστάσεις.
Ασφαλώς η αρρώστια, ο πόνος, η αναπηρία είναι βάσανα που συχνά συνοδεύουν το τέλος της ζωής. Αλλά αυτό δεν αποτελεί λόγο για να δαιμονοποιείται ο θάνατος. Άλλωστε υπάρχει και ο ηρωικός θάνατος . ‘Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των
ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες’ Κ.Καβάφης.
Όμως ο καθημερινός άνθρωπος δεν είναι ήρωας. Δεν χρειάζεται να είναι ήρωας για να πεθάνει γαλήνια όταν φτάσει αυτή η στιγμή. Το ‘ τελευτών άλυπος’ είναι βασικό Δελφικό παράγγελμα, προτρεπτικό προετοιμασίας για την συμφιλίωση με το τέλος της ζωής.
Για τους Θεϊστές, ο θάνατος δεν είναι το τέλος, αλλά η μεγάλη αρχή γιατί συνδέεται με την Ανάσταση και την Σωτηρία.
Όμως για τους άθεους και τους Αγνωστικιστές η διαχείριση του άγχους του θανάτου είναι περισσότερο ζήτημα προσωπικής φιλοσοφίας.
Είμαι αγνωστικίστρια αλλά νοιώθω να με καλύπτει απόλυτα ο Φ. Κάφκα στο δίλημμα, της ύπαρξης η μη ύπαρξης Θεού. Γράφει: ‘Ακόμα κι αν ο Θεός δεν υπάρχει, η αξιοπρέπειά μας ως άνθρωποι ορίζει να συμπεριφερόμαστε σαν να υπήρχε",
Πιστεύω επίσης – ειδικότερα τώρα σε αυτή την τελική καμπή- πως είναι υπαρξιακή ανάγκη κάθε νοήμονος όντος να νοματοδοτεί όχι μόνο το δικό του ‘ζην’, αλλά και το δικό του ‘θνήσκειν’. Ειδικότερα μάλιστα όταν το δεύτερο δεν είναι αιφνίδιο, αλλά προβλεπόμενο σε ένα χρονικό ορίζοντα που καθορίζουν συγκεκριμένες αρρώστιες.
Κανείς δεν αγαπά τον θάνατο, αλλά η ψυχή μας - το κοινό βάθος ψυχής- πάντα ζητά την χειραφέτηση της. Ένα αίτημα ευρύτερο, αίτημα του ‘καθολικού ανθρώπου’. Δεν είναι μόνο η αναζήτηση τέχνης του ζην, αλλά και τέχνης του ‘θνήσκειν’προορισμένης για όλους τους ανθρώπους.
Το απόσπασμα από τους Αθανάτους του Α.Εμπειρίκου είναι ενδεικτικό και μπορεί να έχει διπλή ανάγνωση αφού τοποθετεί την έμφαση στις λέξεις ‘προσωρινήν όψιν’ και ‘αείποτε’:
…… αποτελεί κατά ποικίλα διαστήματα προσωρινήν όψιν
μιας αείποτε εξελισσομένης ενδελεχείας
μιας αείποτης πολλαπλασιαζομένης διαθρώσεως και επικοινωνίας,
ενός αείποτε τελουμένου μυστηρίου,
που άλλοι το ονομάζουν Κόσμον,
άλλοι Χάος ή Αρμονία
και άλλοι Θεού σοφίαν….
Αλλά και ο Καβάφης στο ποίημα του Ιθάκη υπαινίσσεται την καθοριστική σημασία της προσωπικής επιλογής και δράσης στην νοηματοδότηση τόσο της ζωής οσο και του θανάτου(...Ιθάκη…..ετσι σοφός… ήδη θα το κατάλαβες….)
Προσωπικά έχω μια πολύ πιο απλοϊκή προσέγγιση. Πιστεύω πως αφού ο θάνατος είναι το τέλος της ζωής, αφού η ζωή είναι το πολυτιμότερο αγαθό, δεν μπορεί –δεν στέκει- να τελειώνει με κάτι φοβερό. Δεν μπορεί ένα τέτοιο αγαθό να γίνεται ‘κατάρα’ μόνο και μόνο επειδή δεν είναι αιώνιο. ΔΕΝ ΤΟ ΔΕΧΟΜΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΑ ΔΕΝ ΤΟ ΔΕΧΟΜΑΙ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΑ.
Ότι και να είναι, αν είναι κάτι, αν υπάρχει μετά, η εκεί, δεν μπορεί δεν πρέπει να μας πανικοβάλει. Το ‘ τελευτών άλυπος’ μπορεί να απαλύνει τον φόβο, σε κάθε άνθρωπο ανεξάρτητα από την φιλοσοφική προσέγγιση της προτίμησης του. Και εγώ νοιώθω πως η δική μου ΙΘΑΚΗ μου έδωσε πολλά.
Κλεοπάτρα Περισσάκη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου