Σαν πένθος ορίζεται το σύνολο των ψυχολογικών αντιδράσεων στην συντελεσμένη, η επαπειλούμενη απώλεια των αντικειμένων της αγάπης μας . Στην πορεία της ζωής μας,- την κίνηση ζωής την libido όπως περιγράφηκε από τον Freud- επενδύουμε συναισθηματικά στου άλλους, στα πράγματα η τις καταστάσεις. Έτσι γίνονται αντικείμενα αγάπης, λειτουργούν σαν αναπόσπαστα και σημαντικά κομμάτια της ύπαρξης μας. Αποτελούν τον συναισθηματικό θησαυρό μας. Δεδομένου ότι το ατομικό ‘Υπάρχειν’ απαιτεί την εσωτερική ασφάλεια, αλλά και την πλήρη ασφάλεια των αντικειμένων αγάπης, κάθε απώλεια συνεπάγεται επώδυνες αλλαγές στο ψυχολογικό μας status quo. Απαιτούνται προσαρμοστικές αντιρροπιστικές ψυχικές αντιδράσεις, για να επιτευχθεί και παγιωθεί ένας καινούργιος τρόπος ζωής. Απαιτείται η πορεία στον δρόμο του πένθους.
Εξυπακούεται ότι το πένθος σαν βίωμα είναι άμεσα συνδεδεμένο με το βάρος και την τραγικότητα της απώλειας, αλλά και την προσωπικότητα και ωριμότητα του ατόμου. Την ψυχική δύναμη και τους μηχανισμούς άμυνας. Καθοριστικές επίσης είναι και οι κοινωνικές συνιστώσες. Η Ηλέκτρα τόσο του Ευριπίδη όσο και του Σοφόκλη, δίνουν την τραγική και εκδικητική διάσταση του πένθους, αλλά και την εκφραστική διαφοροποίηση κοινωνικά. Η Ήλεκτρα θρηνεί, ο Ορέστης εκδικείται, εκτελεί. Αλλά και το έργο του Ο’Νηλ :Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα υπαινίσσεται την ίδια διαφορά το ίδιο ‘αναμενόμενο’ κοινωνικά.
Φυσικά η μεγαλύτερη απώλεια-και συνεπώς το πιο επώδυνο πένθος- είναι η συντελεσμένη απώλεια της ίδιας της ζωής, αγαπημένων μας ανθρώπων στις πολλαπλές σχέσεις και ρόλους των. Του παιδιού, του γονέα, του συντρόφου, του αδελφού, του φίλου. Αλλά σχεδόν εξ ίσου σοβαρή είναι και η επαπειλούμενη απώλειας ζωής, (της δικής μας η των δικών μας ανθρώπων) από μια σοβαρή αρρώστια, η άλλη αιτία. Μικρότερου κόστους απώλεια, βιώνεται κάθε κατάσταση ‘αλλαγής’ συνήθως προς το χειρότερο.
Μια σχηματική ιεράρχηση της σοβαρότητας της απώλειας είναι η ακόλουθη:
Θάνατος. Επαπειλούμενος θάνατος από αρρώστια σωματική/ ψυχική, η άλλη αιτία. Απόπειρα αυτοκαταστροφής.
Πλήγματα τιμής και αξιοπρέπειας. Διαζύγιο , Διακοπή σχέσης , ερωτικές απογοητεύσεις
Χρέη (ιδίως όταν συμπεριλαμβάνουν πώληση ιδιοκτησίας και αλλαγή του τρόπου ζωής). Απόλυση η συνταξιοδότηση.
Χάσιμο φίλων. Απώλεια κατοικίδιου ή και ενός πολύτιμου αντικειμένου.
Πέρασμα στην εφηβεία και αργότερα στην ενήλικη ζωή
Διάγνωση σωματικής ή νοητικής μειονεξίας του παιδιού
Ανάμειξη αστυνομίας. Βία
Αποτυχία στο σχολείο. Αποχώρηση από το σχολείο.
Σε μερικές περιπτώσεις η αλλαγή δεν είναι κατά ανάγκη προς το χειρότερο. Όπως π.χ το πέρασμα στην εφηβεία και αργότερα στην ενήλικη ζωή, η γέννηση του πρώτου παιδιού η ο γάμος. Εδώ το πένθος είναι καταστασιακό. Αντίδραση και φόβος για το πέρασμα σε μια καινούργια κατάσταση. Είναι η χαρμολύπη. Αυτό που προφανώς εννοούσε ο Freud ως ψιλά του θανάτου. Κάθε αλλαγή και μία γεύση θανάτου……
Η διαδικασία πένθους διαρκεί περίπου 6 μήνες ως ένα έτος. Ακολουθεί σχηματικά 5 στάδια.
1ο στάδιο: Σοκ και άρνηση. Ο μηχανισμός άρνησης, είναι ένα είδος κατάργησης της πραγματικότητας ( δεν το βλέπω= δεν συμβαίνει). ‘Εξασφαλίζει’ την αποφυγή της αναγνώρισης μιας δυσβάσταχτης επώδυνης πραγματικότητας. Σαν ψυχική άμυνα μπορεί και να προστατεύει το άτομο παρέχοντας του πίστωση χρόνου, για να αντεπεξέλθει σε τρέχουσες διαπροσωπικές η ενδοπροσωπικές ανάγκες. Έτσι εξηγείται το κουράγιο των πενθούντων, που αντεπεξέρχονται με ‘ψυχραιμία’ την συμφορά.
2ο στάδιο: Θυμός. Η απώλεια βιώνεται σαν αδικία. Σαν μια κακή τύχη, σαν ένα κακό πνεύμα που έχει στοχοποιήσει τον πενθούντα. Η απώλεια/αδικία- προκαλεί τον θυμό και την αγανάκτηση. Φταίνε όλοι. Ακόμα και το απολεσθέν αντικείμενο, η και ο Θεός. Μπορεί να κινητοποιηθεί ο μηχανισμός της προβολής. Η αποποίηση του φόβου για τυχόν ευθύνες-τόσο επώδυνη εκδοχή-και η προβολή των στους άλλους.
3ο στάδιο: Διαπραγμάτευσης. Καθώς υποχωρεί ο θυμός, το ψυχικό όργανο -αρχίζει να ‘βλέπει’ την επώδυνη πραγματικότητα. Την απώλεια. Το ‘ποτέ πια όπως πριν’. Οι μηχανισμοί άμυνας σε αυτό το στάδιο είναι συνάρτηση της προσωπικότητας. Η ενδοβολή που συχνά προεκτείνεται και στο επόμενο στάδιο, μπορεί να επικρατεί . Εσωτερικεύονται και ενσωματώνονται ιδιότητες –συνήθως θετικές η ωραιοποιημένες-του απολεσθέντος αντικειμένου (του νεκρού, η του Γολγοθά της αρρώστιας). Είναι μια συμφιλιωτική διαδικασία που αμβλύνει τον πόνο του αποχωρισμού , η τον φόβο του μαρτυρίου όταν πρόκειται για αρρώστια όπως ο καρκίνος.
4ο στάδιο: Κατάθλιψη. Είναι η αναπόφευκτη αντιμετώπιση ενός τώρα, φτωχότερου από το χθες. Μια υποβάθμιση ζωής που ματώνει. Μια πορεία στο κενό, στην μοναξιά στα γερατειά. Το ‘πιο κοντά στον θάνατο’.
Ο Κ. Καβάφης υπαινιχτικά ειρωνικός μοιάζει να αντιμετωπίζει την κατάθλιψη της χαμένης νιότης με το ποίημα του: Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου, ποιητού εν Κομμαγηνή• 595 μ.Χ.
……….Είναι πληγή από φρικτό µαχαίρι. -
Τα φάρµακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως,
που κάµνουνε - για λίγο - να µη νοιώθεται η πληγή......
Τι άλλο να λεχθεί για τον άνθρωπο που έφυγε, για την υγεία που χάθηκε, για την αναπηρία που άφησε, για την ζωή που λιγοστεύει.
5ο στάδιο: Συνειδητοποίηση και Αποδοχή. Αποδοχή της απώλειας. Αποεπένδυση της ψυχικής ενέργειας από τα απολεσθέντα αντικείμενα. Επαναεπένδυση σε νέες σχέσεις. Προσαρμογή στα νέα δεδομένα της ζωής.
Αυτή είναι περίπου η αλληλουχία των ψυχολογικών αντιδράσεων του πένθους. Μια απλουστευμένη περιγραφή, μια και είναι αδύνατον να φωτογραφηθεί η πολυμορφία των ατομικών διαφορών και άπειρων συνδυασμών που προκύπτουν από συνιστώσες που έχουν σχέση με την προσωπικότητα, το πένθος, τις κοινωνικές συνθήκες και normes. Το πένθος για την απώλεια ανθρώπου είναι το πιο ‘καθιερωμένο’ κοινωνικά. Άλλωστε και τα Θρησκευτικά τελετουργικά δεν είναι τυχαία. Τα μνημόσυνα μοιάζουν εναρμονισμένα χρονικά με τα στάδια του πένθους.
Αντίθετα το πένθος που προκαλείται από την απώλεια της υγειάς, από την απειλή της ζωής μοιάζει να αντιμετωπίζεται υποτονικά .
Προφανώς στο κατώφλι του θανάτου, οι ψυχολογικές αντιδράσεις του αρρώστου μετρούν χαμηλά σε σχέση με την ζωή που χάνεται……….. Μια λογική απαξιωτική για την ίδια την ζωή. Γιατί η διάρκεια ζωής -ασφαλώς προαπαιτούμενο αγαθό- δεν αντικαθιστά από μόνη της την ποιότητα και κυρίως την αξία της. Η ζωή και στο έσχατο δευτερόλεπτο της διάρκειας της, δεν στερείται αυτοτέλειας. Είναι ένας κανόνας που ισχύει για όλες τις σοβαρές αρρώστιες και ακόμα περισσότερο για τον καρκίνο.
Στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν η Φυματίωση. Στην εποχή μας ο καρκίνος φαίνεται να είναι η καινούργια μάστιγα.
Ειδικότερα οι γυναικολογικοί καρκίνοι μοιάζουν να επιφυλάσσουν πολλαπλές απώλειες, πολλαπλά πένθη για την γυναίκα. Οι γενικές αρχές για το πένθος ισχύουν και εδώ, αλλά με πολύ πιο σύνθετο τρόπο. Γιατί ο ψυχισμός μπαίνει σε κατάσταση συναγερμού, για πολλές και σκληρές μάχες σε διαφορετικά πεδία. Τα μέτωπα είναι τόσο πολλά και οι κοινωνικές normes για τον ρόλο και την εμφάνιση της γυναίκας τόσο δύσκαμπτα, που την καταπονούν και την συνθλίβουν.
Γιατί δεν είναι μόνο ‘το χάθηκε η ασφάλεια’, το ‘σήμανε η ώρα’. Είναι η ζωή με τον καρκίνο, η αγωνιά των εξετάσεων. Η αγωνία των αποτελεσμάτων, ‘το καταδίκη η απαλλαγή’.
Είναι η εγχείριση (για την αφαίρεση της κακοήθειας), που αφήνει μια δυσμορφία (μαστεκτομή) η μια αναπηρία (στειρότητα η σεξουαλική δυσλειτουργία).
Είναι οι χημειοθεραπείες με τα γνωστά προβλήματα. Πώς να αντέξει το είδωλο που ανακλά ο καθρέπτης. Το είδωλο μιας γυναίκας χωρίς μαλλιά, χωρίς φρύδια και βλεφαρίδες. Πώς να διαχειρισθεί το στίγμα μιας αρρώστιας που χαρακτηρίζεται επάρατη. Πώς να μη νοιώσει ταπεινωμένη, διαπομπευμένη, δραματική persona σε μια τραγωδία ζωής που κανείς από μηχανής θεός δεν θα δώσει την λύση.
Είναι αυτονόητο-έστω και αν θεωρηθεί ad hominem υπόθεση-ότι ο ψυχισμός της γυναίκας σπαράζει. Άλλοτε ζητώντας βοήθεια και άλλοτε καταφύγιο στην σιωπή και τη μόνωση.
Η ψυχολογική υποστήριξη της είναι αναγκαία και μάλιστα από το σύνολο του ανθρώπινου περιβάλλοντος της.
Την Διεπιστημονική ομάδα ιατρική φροντίδας και κυρίως τον ογκολόγο.
Την οικογένεια, τους συγγενείς και φίλους.
Την ευρύτερη κοινωνία που ΠΡΕΠΕΙ να αποστιγματοποιήσει τον καρκίνο- την επάρατη νόσο- και να επαναπροσδιορίσει τα δύσκαμπτα standards αποδοχής της γυναίκας σε ρόλους και εμφάνιση.
Ο ψυχίατρος η ψυχολόγος είναι απαραίτητοι για το περιπλεγμένο πένθος που εκ των πραγμάτων απαιτεί ειδικότερη προσέγγιση.
Βιβλιογραφία:
1)Kaplan HI, Sadock BJ (eds). Comprehensive Textbook of Psychiatry 1995, 6th ed,
2)Essay: An outline of the grieving process that an individual may ...
-28 Jan 2005 ... 'Grief is a normal reaction to overwhelming loss, although a reaction in which normal functioning no longer holds'. Parker and Weiss (1983). ...
3) Worden, W. (2002). Grief Counseling and grief therapy: a Handbook for the mental health practitioner (3rd Ed.). New York: Springer Publishing company.
DeSpelder, L. & Strickland, A. (Eds.) (1995). The path ahead: readings in death and dying. USA: Mayfiel
4)Αρχαία Ελληνική Τραγωδία. ΣΟΦΟΚΛΗΣ-ΗΛΕΚΤΡΑ,Μετάφραση Σ.Μποζάκου Μαραγκουδάκη. Εκδόσεις DIAN
5) Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα ISBN: 978-960-04-3452-1
Έτος έκδοσης: 2007
Συγγραφέας: Ο'ΝΗΛ, ΕΥΓΕΝΙΟΣ
Μετάφραση: Ερρίκος Μπελιές Εκδόσεις Κέδρος
ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΑΡΚΙΝΟΣ & ΠΕΝΘΟΣ
Σαν πένθος ορίζεται το σύνολο των ψυχολογικών αντιδράσεων στην συντελεσμένη, η επαπειλούμενη απώλεια των αντικειμένων της αγάπης μας . Στην πορεία της ζωής μας,- την κίνηση ζωής την libido όπως περιγράφηκε από τον Freud- επενδύουμε συναισθηματικά στου άλλους, στα πράγματα η τις καταστάσεις. Έτσι γίνονται αντικείμενα αγάπης, λειτουργούν σαν αναπόσπαστα και σημαντικά κομμάτια της ύπαρξης μας. Αποτελούν τον συναισθηματικό θησαυρό μας. Δεδομένου ότι το ατομικό ‘Υπάρχειν’ απαιτεί την εσωτερική ασφάλεια, αλλά και την πλήρη ασφάλεια των αντικειμένων αγάπης, κάθε απώλεια συνεπάγεται επώδυνες αλλαγές στο ψυχολογικό μας status quo. Απαιτούνται προσαρμοστικές αντιρροπιστικές ψυχικές αντιδράσεις, για να επιτευχθεί και παγιωθεί ένας καινούργιος τρόπος ζωής. Απαιτείται η πορεία στον δρόμο του πένθους.
Εξυπακούεται ότι το πένθος σαν βίωμα είναι άμεσα συνδεδεμένο με το βάρος και την τραγικότητα της απώλειας, αλλά και την προσωπικότητα και ωριμότητα του ατόμου. Την ψυχική δύναμη και τους μηχανισμούς άμυνας. Καθοριστικές επίσης είναι και οι κοινωνικές συνιστώσες. Η Ηλέκτρα τόσο του Ευριπίδη όσο και του Σοφόκλη, δίνουν την τραγική και εκδικητική διάσταση του πένθους, αλλά και την εκφραστική διαφοροποίηση κοινωνικά. Η Ήλεκτρα θρηνεί, ο Ορέστης εκδικείται, εκτελεί. Αλλά και το έργο του Ο’Νηλ :Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα υπαινίσσεται την ίδια διαφορά το ίδιο ‘αναμενόμενο’ κοινωνικά.
Φυσικά η μεγαλύτερη απώλεια-και συνεπώς το πιο επώδυνο πένθος- είναι η συντελεσμένη απώλεια της ίδιας της ζωής, αγαπημένων μας ανθρώπων στις πολλαπλές σχέσεις και ρόλους των. Του παιδιού, του γονέα, του συντρόφου, του αδελφού, του φίλου. Αλλά σχεδόν εξ ίσου σοβαρή είναι και η επαπειλούμενη απώλειας ζωής, (της δικής μας η των δικών μας ανθρώπων) από μια σοβαρή αρρώστια, η άλλη αιτία. Μικρότερου κόστους απώλεια, βιώνεται κάθε κατάσταση ‘αλλαγής’ συνήθως προς το χειρότερο.
Μια σχηματική ιεράρχηση της σοβαρότητας της απώλειας είναι η ακόλουθη:
Θάνατος. Επαπειλούμενος θάνατος από αρρώστια σωματική/ ψυχική, η άλλη αιτία. Απόπειρα αυτοκαταστροφής.
Πλήγματα τιμής και αξιοπρέπειας. Διαζύγιο , Διακοπή σχέσης , ερωτικές απογοητεύσεις
Χρέη (ιδίως όταν συμπεριλαμβάνουν πώληση ιδιοκτησίας και αλλαγή του τρόπου ζωής). Απόλυση η συνταξιοδότηση.
Χάσιμο φίλων. Απώλεια κατοικίδιου ή και ενός πολύτιμου αντικειμένου.
Πέρασμα στην εφηβεία και αργότερα στην ενήλικη ζωή
Διάγνωση σωματικής ή νοητικής μειονεξίας του παιδιού
Ανάμειξη αστυνομίας. Βία
Αποτυχία στο σχολείο. Αποχώρηση από το σχολείο.
Σε μερικές περιπτώσεις η αλλαγή δεν είναι κατά ανάγκη προς το χειρότερο. Όπως π.χ το πέρασμα στην εφηβεία και αργότερα στην ενήλικη ζωή, η γέννηση του πρώτου παιδιού η ο γάμος. Εδώ το πένθος είναι καταστασιακό. Αντίδραση και φόβος για το πέρασμα σε μια καινούργια κατάσταση. Είναι η χαρμολύπη. Αυτό που προφανώς εννοούσε ο Freud ως ψιλά του θανάτου. Κάθε αλλαγή και μία γεύση θανάτου……
Η διαδικασία πένθους διαρκεί περίπου 6 μήνες ως ένα έτος. Ακολουθεί σχηματικά 5 στάδια.
1ο στάδιο: Σοκ και άρνηση. Ο μηχανισμός άρνησης, είναι ένα είδος κατάργησης της πραγματικότητας ( δεν το βλέπω= δεν συμβαίνει). ‘Εξασφαλίζει’ την αποφυγή της αναγνώρισης μιας δυσβάσταχτης επώδυνης πραγματικότητας. Σαν ψυχική άμυνα μπορεί και να προστατεύει το άτομο παρέχοντας του πίστωση χρόνου, για να αντεπεξέλθει σε τρέχουσες διαπροσωπικές η ενδοπροσωπικές ανάγκες. Έτσι εξηγείται το κουράγιο των πενθούντων, που αντεπεξέρχονται με ‘ψυχραιμία’ την συμφορά.
2ο στάδιο: Θυμός. Η απώλεια βιώνεται σαν αδικία. Σαν μια κακή τύχη, σαν ένα κακό πνεύμα που έχει στοχοποιήσει τον πενθούντα. Η απώλεια/αδικία- προκαλεί τον θυμό και την αγανάκτηση. Φταίνε όλοι. Ακόμα και το απολεσθέν αντικείμενο, η και ο Θεός. Μπορεί να κινητοποιηθεί ο μηχανισμός της προβολής. Η αποποίηση του φόβου για τυχόν ευθύνες-τόσο επώδυνη εκδοχή-και η προβολή των στους άλλους.
3ο στάδιο: Διαπραγμάτευσης. Καθώς υποχωρεί ο θυμός, το ψυχικό όργανο -αρχίζει να ‘βλέπει’ την επώδυνη πραγματικότητα. Την απώλεια. Το ‘ποτέ πια όπως πριν’. Οι μηχανισμοί άμυνας σε αυτό το στάδιο είναι συνάρτηση της προσωπικότητας. Η ενδοβολή που συχνά προεκτείνεται και στο επόμενο στάδιο, μπορεί να επικρατεί . Εσωτερικεύονται και ενσωματώνονται ιδιότητες –συνήθως θετικές η ωραιοποιημένες-του απολεσθέντος αντικειμένου (του νεκρού, η του Γολγοθά της αρρώστιας). Είναι μια συμφιλιωτική διαδικασία που αμβλύνει τον πόνο του αποχωρισμού , η τον φόβο του μαρτυρίου όταν πρόκειται για αρρώστια όπως ο καρκίνος.
4ο στάδιο: Κατάθλιψη. Είναι η αναπόφευκτη αντιμετώπιση ενός τώρα, φτωχότερου από το χθες. Μια υποβάθμιση ζωής που ματώνει. Μια πορεία στο κενό, στην μοναξιά στα γερατειά. Το ‘πιο κοντά στον θάνατο’.
Ο Κ. Καβάφης υπαινιχτικά ειρωνικός μοιάζει να αντιμετωπίζει την κατάθλιψη της χαμένης νιότης με το ποίημα του: Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου, ποιητού εν Κομμαγηνή• 595 μ.Χ.
……….Είναι πληγή από φρικτό µαχαίρι. -
Τα φάρµακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως,
που κάµνουνε - για λίγο - να µη νοιώθεται η πληγή.
Τι άλλο να λεχθεί για τον άνθρωπο που έφυγε, για την υγεία που χάθηκε, για την αναπηρία που άφησε, για την ζωή που λιγοστεύει.
5ο στάδιο: Συνειδητοποίηση και Αποδοχή. Αποδοχή της απώλειας. Αποεπένδυση της ψυχικής ενέργειας από τα απολεσθέντα αντικείμενα. Επαναεπένδυση σε νέες σχέσεις. Προσαρμογή στα νέα δεδομένα της ζωής.
Αυτή είναι περίπου η αλληλουχία των ψυχολογικών αντιδράσεων του πένθους. Μια απλουστευμένη περιγραφή, μια και είναι αδύνατον να φωτογραφηθεί η πολυμορφία των ατομικών διαφορών και άπειρων συνδυασμών που προκύπτουν από συνιστώσες που έχουν σχέση με την προσωπικότητα, το πένθος, τις κοινωνικές συνθήκες και normes. Το πένθος για την απώλεια ανθρώπου είναι το πιο ‘καθιερωμένο’ κοινωνικά. Άλλωστε και τα Θρησκευτικά τελετουργικά δεν είναι τυχαία. Τα μνημόσυνα μοιάζουν εναρμονισμένα χρονικά με τα στάδια του πένθους.
Αντίθετα το πένθος που προκαλείται από την απώλεια της υγειάς, από την απειλή της ζωής μοιάζει να αντιμετωπίζεται υποτονικά .
Προφανώς στο κατώφλι του θανάτου, οι ψυχολογικές αντιδράσεις του αρρώστου μετρούν χαμηλά σε σχέση με την ζωή που χάνεται……….. Μια λογική απαξιωτική για την ίδια την ζωή. Γιατί η διάρκεια ζωής -ασφαλώς προαπαιτούμενο αγαθό- δεν αντικαθιστά από μόνη της την ποιότητα και κυρίως την αξία της. Η ζωή και στο έσχατο δευτερόλεπτο της διάρκειας της, δεν στερείται αυτοτέλειας. Είναι ένας κανόνας που ισχύει για όλες τις σοβαρές αρρώστιες και ακόμα περισσότερο για τον καρκίνο.
Στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν η Φυματίωση. Στην εποχή μας ο καρκίνος φαίνεται να είναι η καινούργια μάστιγα.
Ειδικότερα οι γυναικολογικοί καρκίνοι μοιάζουν να επιφυλάσσουν πολλαπλές απώλειες, πολλαπλά πένθη για την γυναίκα. Οι γενικές αρχές για το πένθος ισχύουν και εδώ, αλλά με πολύ πιο σύνθετο τρόπο. Γιατί ο ψυχισμός μπαίνει σε κατάσταση συναγερμού, για πολλές και σκληρές μάχες σε διαφορετικά πεδία. Τα μέτωπα είναι τόσο πολλά και οι κοινωνικές normes για τον ρόλο και την εμφάνιση της γυναίκας τόσο δύσκαμπτα, που την καταπονούν και την συνθλίβουν.
Γιατί δεν είναι μόνο ‘το χάθηκε η ασφάλεια’, το ‘σήμανε η ώρα’. Είναι η ζωή με τον καρκίνο, η αγωνιά των εξετάσεων. Η αγωνία των αποτελεσμάτων, ‘το καταδίκη η απαλλαγή’.
Είναι η εγχείριση (για την αφαίρεση της κακοήθειας), που αφήνει μια δυσμορφία (μαστεκτομή) η μια αναπηρία (στειρότητα η σεξουαλική δυσλειτουργία).
Είναι οι χημειοθεραπείες με τα γνωστά προβλήματα. Πώς να αντέξει το είδωλο που ανακλά ο καθρέπτης. Το είδωλο μιας γυναίκας χωρίς μαλλιά, χωρίς φρύδια και βλεφαρίδες. Πώς να διαχειρισθεί το στίγμα μιας αρρώστιας που χαρακτηρίζεται επάρατη. Πώς να μη νοιώσει ταπεινωμένη, διαπομπευμένη, δραματική persona σε μια τραγωδία ζωής που κανείς από μηχανής θεός δεν θα δώσει την λύση.
Είναι αυτονόητο-έστω και αν θεωρηθεί ad hominem υπόθεση-ότι ο ψυχισμός της γυναίκας σπαράζει. Άλλοτε ζητώντας βοήθεια και άλλοτε καταφύγιο στην σιωπή και τη μόνωση.
Η ψυχολογική υποστήριξη της είναι αναγκαία και μάλιστα από το σύνολο του ανθρώπινου περιβάλλοντος της.
Την Διεπιστημονική ομάδα ιατρική φροντίδας και κυρίως τον ογκολόγο.
Την οικογένεια, τους συγγενείς και φίλους.
Την ευρύτερη κοινωνία που ΠΡΕΠΕΙ να αποστιγματοποιήσει τον καρκίνο- την επάρατη νόσο- και να επαναπροσδιορίσει τα δύσκαμπτα standards αποδοχής της γυναίκας σε ρόλους και εμφάνιση.
Ο ψυχίατρος η ψυχολόγος είναι απαραίτητοι για το περιπλεγμένο πένθος που εκ των πραγμάτων απαιτεί ειδικότερη προσέγγιση.
Βιβλιογραφία:
1)Kaplan HI, Sadock BJ (eds). Comprehensive Textbook of Psychiatry 1995, 6th ed,
2)Essay: An outline of the grieving process that an individual may ...
-28 Jan 2005 ... 'Grief is a normal reaction to overwhelming loss, although a reaction in which normal functioning no longer holds'. Parker and Weiss (1983). ...
3) Worden, W. (2002). Grief Counseling and grief therapy: a Handbook for the mental health practitioner (3rd Ed.). New York: Springer Publishing company.
DeSpelder, L. & Strickland, A. (Eds.) (1995). The path ahead: readings in death and dying. USA: Mayfiel
4)Αρχαία Ελληνική Τραγωδία. ΣΟΦΟΚΛΗΣ-ΗΛΕΚΤΡΑ,Μετάφραση Σ.Μποζάκου Μαραγκουδάκη. Εκδόσεις DIAN
5) Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα ISBN: 978-960-04-3452-1
Έτος έκδοσης: 2007
Συγγραφέας: Ο'ΝΗΛ, ΕΥΓΕΝΙΟΣ
Μετάφραση: Ερρίκος Μπελιές Εκδόσεις Κέδρος
Εξυπακούεται ότι το πένθος σαν βίωμα είναι άμεσα συνδεδεμένο με το βάρος και την τραγικότητα της απώλειας, αλλά και την προσωπικότητα και ωριμότητα του ατόμου. Την ψυχική δύναμη και τους μηχανισμούς άμυνας. Καθοριστικές επίσης είναι και οι κοινωνικές συνιστώσες. Η Ηλέκτρα τόσο του Ευριπίδη όσο και του Σοφόκλη, δίνουν την τραγική και εκδικητική διάσταση του πένθους, αλλά και την εκφραστική διαφοροποίηση κοινωνικά. Η Ήλεκτρα θρηνεί, ο Ορέστης εκδικείται, εκτελεί. Αλλά και το έργο του Ο’Νηλ :Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα υπαινίσσεται την ίδια διαφορά το ίδιο ‘αναμενόμενο’ κοινωνικά.
Φυσικά η μεγαλύτερη απώλεια-και συνεπώς το πιο επώδυνο πένθος- είναι η συντελεσμένη απώλεια της ίδιας της ζωής, αγαπημένων μας ανθρώπων στις πολλαπλές σχέσεις και ρόλους των. Του παιδιού, του γονέα, του συντρόφου, του αδελφού, του φίλου. Αλλά σχεδόν εξ ίσου σοβαρή είναι και η επαπειλούμενη απώλειας ζωής, (της δικής μας η των δικών μας ανθρώπων) από μια σοβαρή αρρώστια, η άλλη αιτία. Μικρότερου κόστους απώλεια, βιώνεται κάθε κατάσταση ‘αλλαγής’ συνήθως προς το χειρότερο.
Μια σχηματική ιεράρχηση της σοβαρότητας της απώλειας είναι η ακόλουθη:
Θάνατος. Επαπειλούμενος θάνατος από αρρώστια σωματική/ ψυχική, η άλλη αιτία. Απόπειρα αυτοκαταστροφής.
Πλήγματα τιμής και αξιοπρέπειας. Διαζύγιο , Διακοπή σχέσης , ερωτικές απογοητεύσεις
Χρέη (ιδίως όταν συμπεριλαμβάνουν πώληση ιδιοκτησίας και αλλαγή του τρόπου ζωής). Απόλυση η συνταξιοδότηση.
Χάσιμο φίλων. Απώλεια κατοικίδιου ή και ενός πολύτιμου αντικειμένου.
Πέρασμα στην εφηβεία και αργότερα στην ενήλικη ζωή
Διάγνωση σωματικής ή νοητικής μειονεξίας του παιδιού
Ανάμειξη αστυνομίας. Βία
Αποτυχία στο σχολείο. Αποχώρηση από το σχολείο.
Σε μερικές περιπτώσεις η αλλαγή δεν είναι κατά ανάγκη προς το χειρότερο. Όπως π.χ το πέρασμα στην εφηβεία και αργότερα στην ενήλικη ζωή, η γέννηση του πρώτου παιδιού η ο γάμος. Εδώ το πένθος είναι καταστασιακό. Αντίδραση και φόβος για το πέρασμα σε μια καινούργια κατάσταση. Είναι η χαρμολύπη. Αυτό που προφανώς εννοούσε ο Freud ως ψιλά του θανάτου. Κάθε αλλαγή και μία γεύση θανάτου……
Η διαδικασία πένθους διαρκεί περίπου 6 μήνες ως ένα έτος. Ακολουθεί σχηματικά 5 στάδια.
1ο στάδιο: Σοκ και άρνηση. Ο μηχανισμός άρνησης, είναι ένα είδος κατάργησης της πραγματικότητας ( δεν το βλέπω= δεν συμβαίνει). ‘Εξασφαλίζει’ την αποφυγή της αναγνώρισης μιας δυσβάσταχτης επώδυνης πραγματικότητας. Σαν ψυχική άμυνα μπορεί και να προστατεύει το άτομο παρέχοντας του πίστωση χρόνου, για να αντεπεξέλθει σε τρέχουσες διαπροσωπικές η ενδοπροσωπικές ανάγκες. Έτσι εξηγείται το κουράγιο των πενθούντων, που αντεπεξέρχονται με ‘ψυχραιμία’ την συμφορά.
2ο στάδιο: Θυμός. Η απώλεια βιώνεται σαν αδικία. Σαν μια κακή τύχη, σαν ένα κακό πνεύμα που έχει στοχοποιήσει τον πενθούντα. Η απώλεια/αδικία- προκαλεί τον θυμό και την αγανάκτηση. Φταίνε όλοι. Ακόμα και το απολεσθέν αντικείμενο, η και ο Θεός. Μπορεί να κινητοποιηθεί ο μηχανισμός της προβολής. Η αποποίηση του φόβου για τυχόν ευθύνες-τόσο επώδυνη εκδοχή-και η προβολή των στους άλλους.
3ο στάδιο: Διαπραγμάτευσης. Καθώς υποχωρεί ο θυμός, το ψυχικό όργανο -αρχίζει να ‘βλέπει’ την επώδυνη πραγματικότητα. Την απώλεια. Το ‘ποτέ πια όπως πριν’. Οι μηχανισμοί άμυνας σε αυτό το στάδιο είναι συνάρτηση της προσωπικότητας. Η ενδοβολή που συχνά προεκτείνεται και στο επόμενο στάδιο, μπορεί να επικρατεί . Εσωτερικεύονται και ενσωματώνονται ιδιότητες –συνήθως θετικές η ωραιοποιημένες-του απολεσθέντος αντικειμένου (του νεκρού, η του Γολγοθά της αρρώστιας). Είναι μια συμφιλιωτική διαδικασία που αμβλύνει τον πόνο του αποχωρισμού , η τον φόβο του μαρτυρίου όταν πρόκειται για αρρώστια όπως ο καρκίνος.
4ο στάδιο: Κατάθλιψη. Είναι η αναπόφευκτη αντιμετώπιση ενός τώρα, φτωχότερου από το χθες. Μια υποβάθμιση ζωής που ματώνει. Μια πορεία στο κενό, στην μοναξιά στα γερατειά. Το ‘πιο κοντά στον θάνατο’.
Ο Κ. Καβάφης υπαινιχτικά ειρωνικός μοιάζει να αντιμετωπίζει την κατάθλιψη της χαμένης νιότης με το ποίημα του: Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου, ποιητού εν Κομμαγηνή• 595 μ.Χ.
……….Είναι πληγή από φρικτό µαχαίρι. -
Τα φάρµακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως,
που κάµνουνε - για λίγο - να µη νοιώθεται η πληγή......
Τι άλλο να λεχθεί για τον άνθρωπο που έφυγε, για την υγεία που χάθηκε, για την αναπηρία που άφησε, για την ζωή που λιγοστεύει.
5ο στάδιο: Συνειδητοποίηση και Αποδοχή. Αποδοχή της απώλειας. Αποεπένδυση της ψυχικής ενέργειας από τα απολεσθέντα αντικείμενα. Επαναεπένδυση σε νέες σχέσεις. Προσαρμογή στα νέα δεδομένα της ζωής.
Αυτή είναι περίπου η αλληλουχία των ψυχολογικών αντιδράσεων του πένθους. Μια απλουστευμένη περιγραφή, μια και είναι αδύνατον να φωτογραφηθεί η πολυμορφία των ατομικών διαφορών και άπειρων συνδυασμών που προκύπτουν από συνιστώσες που έχουν σχέση με την προσωπικότητα, το πένθος, τις κοινωνικές συνθήκες και normes. Το πένθος για την απώλεια ανθρώπου είναι το πιο ‘καθιερωμένο’ κοινωνικά. Άλλωστε και τα Θρησκευτικά τελετουργικά δεν είναι τυχαία. Τα μνημόσυνα μοιάζουν εναρμονισμένα χρονικά με τα στάδια του πένθους.
Αντίθετα το πένθος που προκαλείται από την απώλεια της υγειάς, από την απειλή της ζωής μοιάζει να αντιμετωπίζεται υποτονικά .
Προφανώς στο κατώφλι του θανάτου, οι ψυχολογικές αντιδράσεις του αρρώστου μετρούν χαμηλά σε σχέση με την ζωή που χάνεται……….. Μια λογική απαξιωτική για την ίδια την ζωή. Γιατί η διάρκεια ζωής -ασφαλώς προαπαιτούμενο αγαθό- δεν αντικαθιστά από μόνη της την ποιότητα και κυρίως την αξία της. Η ζωή και στο έσχατο δευτερόλεπτο της διάρκειας της, δεν στερείται αυτοτέλειας. Είναι ένας κανόνας που ισχύει για όλες τις σοβαρές αρρώστιες και ακόμα περισσότερο για τον καρκίνο.
Στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν η Φυματίωση. Στην εποχή μας ο καρκίνος φαίνεται να είναι η καινούργια μάστιγα.
Ειδικότερα οι γυναικολογικοί καρκίνοι μοιάζουν να επιφυλάσσουν πολλαπλές απώλειες, πολλαπλά πένθη για την γυναίκα. Οι γενικές αρχές για το πένθος ισχύουν και εδώ, αλλά με πολύ πιο σύνθετο τρόπο. Γιατί ο ψυχισμός μπαίνει σε κατάσταση συναγερμού, για πολλές και σκληρές μάχες σε διαφορετικά πεδία. Τα μέτωπα είναι τόσο πολλά και οι κοινωνικές normes για τον ρόλο και την εμφάνιση της γυναίκας τόσο δύσκαμπτα, που την καταπονούν και την συνθλίβουν.
Γιατί δεν είναι μόνο ‘το χάθηκε η ασφάλεια’, το ‘σήμανε η ώρα’. Είναι η ζωή με τον καρκίνο, η αγωνιά των εξετάσεων. Η αγωνία των αποτελεσμάτων, ‘το καταδίκη η απαλλαγή’.
Είναι η εγχείριση (για την αφαίρεση της κακοήθειας), που αφήνει μια δυσμορφία (μαστεκτομή) η μια αναπηρία (στειρότητα η σεξουαλική δυσλειτουργία).
Είναι οι χημειοθεραπείες με τα γνωστά προβλήματα. Πώς να αντέξει το είδωλο που ανακλά ο καθρέπτης. Το είδωλο μιας γυναίκας χωρίς μαλλιά, χωρίς φρύδια και βλεφαρίδες. Πώς να διαχειρισθεί το στίγμα μιας αρρώστιας που χαρακτηρίζεται επάρατη. Πώς να μη νοιώσει ταπεινωμένη, διαπομπευμένη, δραματική persona σε μια τραγωδία ζωής που κανείς από μηχανής θεός δεν θα δώσει την λύση.
Είναι αυτονόητο-έστω και αν θεωρηθεί ad hominem υπόθεση-ότι ο ψυχισμός της γυναίκας σπαράζει. Άλλοτε ζητώντας βοήθεια και άλλοτε καταφύγιο στην σιωπή και τη μόνωση.
Η ψυχολογική υποστήριξη της είναι αναγκαία και μάλιστα από το σύνολο του ανθρώπινου περιβάλλοντος της.
Την Διεπιστημονική ομάδα ιατρική φροντίδας και κυρίως τον ογκολόγο.
Την οικογένεια, τους συγγενείς και φίλους.
Την ευρύτερη κοινωνία που ΠΡΕΠΕΙ να αποστιγματοποιήσει τον καρκίνο- την επάρατη νόσο- και να επαναπροσδιορίσει τα δύσκαμπτα standards αποδοχής της γυναίκας σε ρόλους και εμφάνιση.
Ο ψυχίατρος η ψυχολόγος είναι απαραίτητοι για το περιπλεγμένο πένθος που εκ των πραγμάτων απαιτεί ειδικότερη προσέγγιση.
Βιβλιογραφία:
1)Kaplan HI, Sadock BJ (eds). Comprehensive Textbook of Psychiatry 1995, 6th ed,
2)Essay: An outline of the grieving process that an individual may ...
-28 Jan 2005 ... 'Grief is a normal reaction to overwhelming loss, although a reaction in which normal functioning no longer holds'. Parker and Weiss (1983). ...
3) Worden, W. (2002). Grief Counseling and grief therapy: a Handbook for the mental health practitioner (3rd Ed.). New York: Springer Publishing company.
DeSpelder, L. & Strickland, A. (Eds.) (1995). The path ahead: readings in death and dying. USA: Mayfiel
4)Αρχαία Ελληνική Τραγωδία. ΣΟΦΟΚΛΗΣ-ΗΛΕΚΤΡΑ,Μετάφραση Σ.Μποζάκου Μαραγκουδάκη. Εκδόσεις DIAN
5) Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα ISBN: 978-960-04-3452-1
Έτος έκδοσης: 2007
Συγγραφέας: Ο'ΝΗΛ, ΕΥΓΕΝΙΟΣ
Μετάφραση: Ερρίκος Μπελιές Εκδόσεις Κέδρος
ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΑΡΚΙΝΟΣ & ΠΕΝΘΟΣ
Σαν πένθος ορίζεται το σύνολο των ψυχολογικών αντιδράσεων στην συντελεσμένη, η επαπειλούμενη απώλεια των αντικειμένων της αγάπης μας . Στην πορεία της ζωής μας,- την κίνηση ζωής την libido όπως περιγράφηκε από τον Freud- επενδύουμε συναισθηματικά στου άλλους, στα πράγματα η τις καταστάσεις. Έτσι γίνονται αντικείμενα αγάπης, λειτουργούν σαν αναπόσπαστα και σημαντικά κομμάτια της ύπαρξης μας. Αποτελούν τον συναισθηματικό θησαυρό μας. Δεδομένου ότι το ατομικό ‘Υπάρχειν’ απαιτεί την εσωτερική ασφάλεια, αλλά και την πλήρη ασφάλεια των αντικειμένων αγάπης, κάθε απώλεια συνεπάγεται επώδυνες αλλαγές στο ψυχολογικό μας status quo. Απαιτούνται προσαρμοστικές αντιρροπιστικές ψυχικές αντιδράσεις, για να επιτευχθεί και παγιωθεί ένας καινούργιος τρόπος ζωής. Απαιτείται η πορεία στον δρόμο του πένθους.
Εξυπακούεται ότι το πένθος σαν βίωμα είναι άμεσα συνδεδεμένο με το βάρος και την τραγικότητα της απώλειας, αλλά και την προσωπικότητα και ωριμότητα του ατόμου. Την ψυχική δύναμη και τους μηχανισμούς άμυνας. Καθοριστικές επίσης είναι και οι κοινωνικές συνιστώσες. Η Ηλέκτρα τόσο του Ευριπίδη όσο και του Σοφόκλη, δίνουν την τραγική και εκδικητική διάσταση του πένθους, αλλά και την εκφραστική διαφοροποίηση κοινωνικά. Η Ήλεκτρα θρηνεί, ο Ορέστης εκδικείται, εκτελεί. Αλλά και το έργο του Ο’Νηλ :Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα υπαινίσσεται την ίδια διαφορά το ίδιο ‘αναμενόμενο’ κοινωνικά.
Φυσικά η μεγαλύτερη απώλεια-και συνεπώς το πιο επώδυνο πένθος- είναι η συντελεσμένη απώλεια της ίδιας της ζωής, αγαπημένων μας ανθρώπων στις πολλαπλές σχέσεις και ρόλους των. Του παιδιού, του γονέα, του συντρόφου, του αδελφού, του φίλου. Αλλά σχεδόν εξ ίσου σοβαρή είναι και η επαπειλούμενη απώλειας ζωής, (της δικής μας η των δικών μας ανθρώπων) από μια σοβαρή αρρώστια, η άλλη αιτία. Μικρότερου κόστους απώλεια, βιώνεται κάθε κατάσταση ‘αλλαγής’ συνήθως προς το χειρότερο.
Μια σχηματική ιεράρχηση της σοβαρότητας της απώλειας είναι η ακόλουθη:
Θάνατος. Επαπειλούμενος θάνατος από αρρώστια σωματική/ ψυχική, η άλλη αιτία. Απόπειρα αυτοκαταστροφής.
Πλήγματα τιμής και αξιοπρέπειας. Διαζύγιο , Διακοπή σχέσης , ερωτικές απογοητεύσεις
Χρέη (ιδίως όταν συμπεριλαμβάνουν πώληση ιδιοκτησίας και αλλαγή του τρόπου ζωής). Απόλυση η συνταξιοδότηση.
Χάσιμο φίλων. Απώλεια κατοικίδιου ή και ενός πολύτιμου αντικειμένου.
Πέρασμα στην εφηβεία και αργότερα στην ενήλικη ζωή
Διάγνωση σωματικής ή νοητικής μειονεξίας του παιδιού
Ανάμειξη αστυνομίας. Βία
Αποτυχία στο σχολείο. Αποχώρηση από το σχολείο.
Σε μερικές περιπτώσεις η αλλαγή δεν είναι κατά ανάγκη προς το χειρότερο. Όπως π.χ το πέρασμα στην εφηβεία και αργότερα στην ενήλικη ζωή, η γέννηση του πρώτου παιδιού η ο γάμος. Εδώ το πένθος είναι καταστασιακό. Αντίδραση και φόβος για το πέρασμα σε μια καινούργια κατάσταση. Είναι η χαρμολύπη. Αυτό που προφανώς εννοούσε ο Freud ως ψιλά του θανάτου. Κάθε αλλαγή και μία γεύση θανάτου……
Η διαδικασία πένθους διαρκεί περίπου 6 μήνες ως ένα έτος. Ακολουθεί σχηματικά 5 στάδια.
1ο στάδιο: Σοκ και άρνηση. Ο μηχανισμός άρνησης, είναι ένα είδος κατάργησης της πραγματικότητας ( δεν το βλέπω= δεν συμβαίνει). ‘Εξασφαλίζει’ την αποφυγή της αναγνώρισης μιας δυσβάσταχτης επώδυνης πραγματικότητας. Σαν ψυχική άμυνα μπορεί και να προστατεύει το άτομο παρέχοντας του πίστωση χρόνου, για να αντεπεξέλθει σε τρέχουσες διαπροσωπικές η ενδοπροσωπικές ανάγκες. Έτσι εξηγείται το κουράγιο των πενθούντων, που αντεπεξέρχονται με ‘ψυχραιμία’ την συμφορά.
2ο στάδιο: Θυμός. Η απώλεια βιώνεται σαν αδικία. Σαν μια κακή τύχη, σαν ένα κακό πνεύμα που έχει στοχοποιήσει τον πενθούντα. Η απώλεια/αδικία- προκαλεί τον θυμό και την αγανάκτηση. Φταίνε όλοι. Ακόμα και το απολεσθέν αντικείμενο, η και ο Θεός. Μπορεί να κινητοποιηθεί ο μηχανισμός της προβολής. Η αποποίηση του φόβου για τυχόν ευθύνες-τόσο επώδυνη εκδοχή-και η προβολή των στους άλλους.
3ο στάδιο: Διαπραγμάτευσης. Καθώς υποχωρεί ο θυμός, το ψυχικό όργανο -αρχίζει να ‘βλέπει’ την επώδυνη πραγματικότητα. Την απώλεια. Το ‘ποτέ πια όπως πριν’. Οι μηχανισμοί άμυνας σε αυτό το στάδιο είναι συνάρτηση της προσωπικότητας. Η ενδοβολή που συχνά προεκτείνεται και στο επόμενο στάδιο, μπορεί να επικρατεί . Εσωτερικεύονται και ενσωματώνονται ιδιότητες –συνήθως θετικές η ωραιοποιημένες-του απολεσθέντος αντικειμένου (του νεκρού, η του Γολγοθά της αρρώστιας). Είναι μια συμφιλιωτική διαδικασία που αμβλύνει τον πόνο του αποχωρισμού , η τον φόβο του μαρτυρίου όταν πρόκειται για αρρώστια όπως ο καρκίνος.
4ο στάδιο: Κατάθλιψη. Είναι η αναπόφευκτη αντιμετώπιση ενός τώρα, φτωχότερου από το χθες. Μια υποβάθμιση ζωής που ματώνει. Μια πορεία στο κενό, στην μοναξιά στα γερατειά. Το ‘πιο κοντά στον θάνατο’.
Ο Κ. Καβάφης υπαινιχτικά ειρωνικός μοιάζει να αντιμετωπίζει την κατάθλιψη της χαμένης νιότης με το ποίημα του: Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου, ποιητού εν Κομμαγηνή• 595 μ.Χ.
……….Είναι πληγή από φρικτό µαχαίρι. -
Τα φάρµακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως,
που κάµνουνε - για λίγο - να µη νοιώθεται η πληγή.
Τι άλλο να λεχθεί για τον άνθρωπο που έφυγε, για την υγεία που χάθηκε, για την αναπηρία που άφησε, για την ζωή που λιγοστεύει.
5ο στάδιο: Συνειδητοποίηση και Αποδοχή. Αποδοχή της απώλειας. Αποεπένδυση της ψυχικής ενέργειας από τα απολεσθέντα αντικείμενα. Επαναεπένδυση σε νέες σχέσεις. Προσαρμογή στα νέα δεδομένα της ζωής.
Αυτή είναι περίπου η αλληλουχία των ψυχολογικών αντιδράσεων του πένθους. Μια απλουστευμένη περιγραφή, μια και είναι αδύνατον να φωτογραφηθεί η πολυμορφία των ατομικών διαφορών και άπειρων συνδυασμών που προκύπτουν από συνιστώσες που έχουν σχέση με την προσωπικότητα, το πένθος, τις κοινωνικές συνθήκες και normes. Το πένθος για την απώλεια ανθρώπου είναι το πιο ‘καθιερωμένο’ κοινωνικά. Άλλωστε και τα Θρησκευτικά τελετουργικά δεν είναι τυχαία. Τα μνημόσυνα μοιάζουν εναρμονισμένα χρονικά με τα στάδια του πένθους.
Αντίθετα το πένθος που προκαλείται από την απώλεια της υγειάς, από την απειλή της ζωής μοιάζει να αντιμετωπίζεται υποτονικά .
Προφανώς στο κατώφλι του θανάτου, οι ψυχολογικές αντιδράσεις του αρρώστου μετρούν χαμηλά σε σχέση με την ζωή που χάνεται……….. Μια λογική απαξιωτική για την ίδια την ζωή. Γιατί η διάρκεια ζωής -ασφαλώς προαπαιτούμενο αγαθό- δεν αντικαθιστά από μόνη της την ποιότητα και κυρίως την αξία της. Η ζωή και στο έσχατο δευτερόλεπτο της διάρκειας της, δεν στερείται αυτοτέλειας. Είναι ένας κανόνας που ισχύει για όλες τις σοβαρές αρρώστιες και ακόμα περισσότερο για τον καρκίνο.
Στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν η Φυματίωση. Στην εποχή μας ο καρκίνος φαίνεται να είναι η καινούργια μάστιγα.
Ειδικότερα οι γυναικολογικοί καρκίνοι μοιάζουν να επιφυλάσσουν πολλαπλές απώλειες, πολλαπλά πένθη για την γυναίκα. Οι γενικές αρχές για το πένθος ισχύουν και εδώ, αλλά με πολύ πιο σύνθετο τρόπο. Γιατί ο ψυχισμός μπαίνει σε κατάσταση συναγερμού, για πολλές και σκληρές μάχες σε διαφορετικά πεδία. Τα μέτωπα είναι τόσο πολλά και οι κοινωνικές normes για τον ρόλο και την εμφάνιση της γυναίκας τόσο δύσκαμπτα, που την καταπονούν και την συνθλίβουν.
Γιατί δεν είναι μόνο ‘το χάθηκε η ασφάλεια’, το ‘σήμανε η ώρα’. Είναι η ζωή με τον καρκίνο, η αγωνιά των εξετάσεων. Η αγωνία των αποτελεσμάτων, ‘το καταδίκη η απαλλαγή’.
Είναι η εγχείριση (για την αφαίρεση της κακοήθειας), που αφήνει μια δυσμορφία (μαστεκτομή) η μια αναπηρία (στειρότητα η σεξουαλική δυσλειτουργία).
Είναι οι χημειοθεραπείες με τα γνωστά προβλήματα. Πώς να αντέξει το είδωλο που ανακλά ο καθρέπτης. Το είδωλο μιας γυναίκας χωρίς μαλλιά, χωρίς φρύδια και βλεφαρίδες. Πώς να διαχειρισθεί το στίγμα μιας αρρώστιας που χαρακτηρίζεται επάρατη. Πώς να μη νοιώσει ταπεινωμένη, διαπομπευμένη, δραματική persona σε μια τραγωδία ζωής που κανείς από μηχανής θεός δεν θα δώσει την λύση.
Είναι αυτονόητο-έστω και αν θεωρηθεί ad hominem υπόθεση-ότι ο ψυχισμός της γυναίκας σπαράζει. Άλλοτε ζητώντας βοήθεια και άλλοτε καταφύγιο στην σιωπή και τη μόνωση.
Η ψυχολογική υποστήριξη της είναι αναγκαία και μάλιστα από το σύνολο του ανθρώπινου περιβάλλοντος της.
Την Διεπιστημονική ομάδα ιατρική φροντίδας και κυρίως τον ογκολόγο.
Την οικογένεια, τους συγγενείς και φίλους.
Την ευρύτερη κοινωνία που ΠΡΕΠΕΙ να αποστιγματοποιήσει τον καρκίνο- την επάρατη νόσο- και να επαναπροσδιορίσει τα δύσκαμπτα standards αποδοχής της γυναίκας σε ρόλους και εμφάνιση.
Ο ψυχίατρος η ψυχολόγος είναι απαραίτητοι για το περιπλεγμένο πένθος που εκ των πραγμάτων απαιτεί ειδικότερη προσέγγιση.
Βιβλιογραφία:
1)Kaplan HI, Sadock BJ (eds). Comprehensive Textbook of Psychiatry 1995, 6th ed,
2)Essay: An outline of the grieving process that an individual may ...
-28 Jan 2005 ... 'Grief is a normal reaction to overwhelming loss, although a reaction in which normal functioning no longer holds'. Parker and Weiss (1983). ...
3) Worden, W. (2002). Grief Counseling and grief therapy: a Handbook for the mental health practitioner (3rd Ed.). New York: Springer Publishing company.
DeSpelder, L. & Strickland, A. (Eds.) (1995). The path ahead: readings in death and dying. USA: Mayfiel
4)Αρχαία Ελληνική Τραγωδία. ΣΟΦΟΚΛΗΣ-ΗΛΕΚΤΡΑ,Μετάφραση Σ.Μποζάκου Μαραγκουδάκη. Εκδόσεις DIAN
5) Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα ISBN: 978-960-04-3452-1
Έτος έκδοσης: 2007
Συγγραφέας: Ο'ΝΗΛ, ΕΥΓΕΝΙΟΣ
Μετάφραση: Ερρίκος Μπελιές Εκδόσεις Κέδρος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου