Όποιος απέτυχε

O K. Καβάφης στο ποίημα του ‘Όποιος απέτυχε’ φαίνεται να χρησιμοποιεί το ρήμα ‘αποτυγχάνω’ με τέτοιο λεξιλογικό εύρος που να επιτρέπει την ταυτοσημία με το ρήμα ξεπέφτω (εκπίπτω), Όποιος απέτυχε, όποιος ξεπέσει’. Συνδέει επίσης σαν αναπόφευκτα επακόλουθα, τα νοούμενα από τα ρήματα πτωχεύω και επαιτώ. Το συμπέρασμα συνάγεται από τον στίχο, ‘τι δύσκολο να μάθη της πενίας την νέα γλώσσα και τους νέους τρόπους’.Το ποίημα γράφτηκε στην Αλεξάνδρεια του 1894 και ταξινομείται στα ανέκδοτα ποιήματα του Καβάφη. Το ‘όποιος’ μπορεί να είναι ο κάθε άνθρωπος μεμονωμένα, αλλά μπορεί -και εφόσον το ‘όποιος’ σημασιοδοτηθεί σαν περιληπτική λέξη- να είναι η κάθε ομάδα ανθρώπων συλλογικά. Το κάθε κράτος . Η Ελλάδα του 2011. Φυσικά από το τότε και το εκεί, ως το τώρα και το εδώ, έχουν μεσολαβήσει άπειρες χωροχρονικές κοινωνικές διαφορές. Ακόμα και οι συνθήκες εκφοράς του λόγου σε τόσο διαφορετικούς χώρους και χρόνους δεν μπορεί να συμπίπτουν πραγματολογικά. Άλλο το περικείμενο, άλλο το συγκείμενο άλλη ‘η γλώσσα εν χρήσει.’ Ωστόσο η Νέα γλώσσα,…. ‘της πενίας νέα γλώσσα……… για του ψωμιού την ποταπήν ανάγκη’……… είναι πάντα η ΙΔΙΑ γλώσσα. Είναι η γλώσσα που υπερβαίνει τα φωνήματα και τους γλωσσολογικούς κανόνες . Είναι η γλώσσα του σπαραγμού της ψυχής και της σύγχυσης του μυαλού, πανανθρώπινη και προαιώνια.
Δυστυχώς. Η αδυναμία, ο ξεπεσμός, η υποτέλεια και η ταπείνωση είναι η πικρή τιμωρία της αποτυχίας. Το αποτυγχάνω στην καθημερινότητα μας φορτίζεται εννοιλογικά σαν φταίω, ευθύνομαι, τιμωρούμαι δικαίως. Προφανώς αυτός είναι ο λόγος που όποιος χαρακτηρίζεται αποτυχημένος, αντιμετωπίζεται περιφρονητικά. Ωστόσο πολλά είναι τα ρήματα -με πρωταγωνιστικό το αρρωσταίνω, εκτός από το αποτυγχάνω -που οδηγούν στην ίδια τιμωρία, τον ξεπεσμό. Για τον άτυχο όμως επιφυλάσσεται ο οίκτος και όχι η περιφρόνηση. Αλλά και στις δύο περιπτώσεις το συναίσθημα είναι απαξιωτικό.
Για το κράτος την Ελλάδα που έχει πτωχεύσει ‘αποτύχει’ επίσημα τέσσερις φορές, το 1827 επί Καποδίστρια, το 1843 επί Όθωνα, το 1898 επί Τρικούπη και το 1932 επί Μεταξά τι ά άλλο θα μπορούσε να ταιριάζει από το…… ‘και το υψηλό κεφάλι πώς θα σκύψη’……. Εξυπακούεται ότι η πτώχευση μιας χώρας είναι πάντα ένα σύνθετο ζήτημα. Σίγουρα υπάρχει το λάθος, η διφορούμενη διπλωματία, τα συγκρουόμενα η μη συμφέροντα και οι υπολογισμοί ισορροπιών που υπερβαίνουν την αντίληψη του καθημερινού ανθρώπου.
Αλλά είναι ΠΑΝΤΑ ο καθημερινός άνθρωπος που πλήττεται άμεσα. Και πλήττεται πολλαπλάσια πιο βάναυσα όταν είναι αποδυναμωμένος μέσα από αρρώστια, γερατειά ατυχία, η ακόμα και αποτυχία. Είναι ο άνθρωπος που και χωρίς την οικονομική κρίση της χώρας του έχει χάσει τις μάχιμες ιδιότητες του εγώ του , έχει χάσει- αν ποτέ είχε -την τιμή προσηγορικού ονόματος. Είναι μες στην κατάντια …….‘ τον δείχνουνε που είναι βάρος’………
Ο ψυχιατρικός άρρωστος είναι ένα παράδειγμα. Κανείς δεν τον θέλει κοντά του. Είναι κοινό μυστικό πως οι μονάδες περίθαλψης των αρρώστων αυτών, αντιμετωπίζονται με την ίδια εχθρότητα που αντιμετωπίζονται οι χώροι υποδοχής απορριμμάτων. Ύστερα είναι οι ηλικιωμένοι, οι καρκινοπαθείς, οι νεφροπαθείς και τόσες μα τόσες πολλές ομάδες ανθρώπων που ‘αναξιοπαθούν’ που ….. ‘πρέπει να κάμνης σαν να μην τα νοιώθης σαν νάσαι απλούς και δεν καταλαμβάνεις’ ……
Τι κάνουμε εμείς για αυτόν τον άλλο άνθρωπο τον άνθρωπο που είναι ο ‘ Όποιος απέτυχε᾿. Μη πούμε πως δεν είναι δίπλα μας, συγγενής, φίλος, γείτονας, θα είναι ψέμα. Μην πούμε πως τέτοιος κίνδυνος δεν ελλοχεύει, θα είναι πρόκληση. Μη πούμε πως δεν μας αφορά, θα είναι αναλγησία. Το κράτος δικαίου είναι κοινωνία ανθρώπων που ορίζεται από αρχές αλληλεγγύης αλτρουισμού και αποδοχής. Το πλούσιο κράτος είναι πλούσιο, γιατί οι πολίτες του ικανοί για αντικειμενοτρόπες σχέσεις ξέρουν να επενδύουν σωστά. Επενδύουν στον άλλο. Το κράτος χρεοκοπεί όταν χάνεται η κοινωνική συνοχή, όταν οι πολίτες μόνοι, κατακυριευμένοι από τον Ναρκισσισμό τους παρασύρονται και χάνονται στον αντικατοπτρισμό της ωραιοπάθειας των.
Η πενία είναι πρώτα από όλα κατάσταση ψυχική, συναισθηματική. Είναι ζωή χωρίς νόημα. ‘ Όποιος απέτυχε’ είναι όποιος απέτυχε να νοηματοδότησει της ζωή του, ανεξάρτητα από στερεότυπα, παραπλανητικά συνθήματα και μέτρα που εξυπηρετούν μια διφορούμενη και μεροληπτική δικαιοσύνη. Μπορούμε να αποφύγουμε την αποτυχία, να έχουμε οράματα και λόγο πάνω στην ζωή μας. Μπορούμε να αποτρέψουμε …… ‘ και το υψηλό κεφάλι πώς θα σκύψη!’
Μπορούμε να χτίσουμε το σπίτι μας και να ζυμώσουμε το ψωμί , είναι ζήτημα αυτοσεβασμού.

Κλεοπάτρα Περισσάκη

Όποιος Απέτυχε

Όποιος απέτυχε, όποιος ξεπέσει
τι δύσκολο να μάθη της πενίας
την νέα γλώσσα και τους νέους τρόπους.
Εις τ' άθλια ξένα σπίτια πώς θα πάη! -
με τι καρδιά θα περπατεί στον δρόμο
κι όταν στην πόρτα εμπρός βρεθεί που θάβρει
την δύναμι ν' αγγίξει το κουδούνι.
Για του ψωμιού την ποταπήν ανάγκη
και για την στέγη, πώς θα ευχαριστήση!
Πώς θ' αντικρύση ταις ματιαίς ταις κρύαις
που θα τον δείχνουνε που είναι βάρος!
Τα χείλη τα υπερήφανα πώς τώρα
θ' αρχίσουν να ομιλούνε ταπεινά•
και το υψηλό κεφάλι πώς θα σκύψη!
Τα λόγια πώς θ' ακούση που ξεσκίζουν
τ' αυτιά με κάθε λέξι - κ' εν τοσούτω
πρέπει να κάμνης σαν να μην τα νοιώθης
σαν νάσαι απλούς και δεν καταλαμβάνεις.
Κωνσταντίνος Π. Καβάφης