Συχνοί όροι στο καθημερινό λεξιλόγιο είναι η ιδεοληψία και ο ψυχαναγκασμός . Τους χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε κάποια χαρακτηριστικά της δική μας προσωπικότητας η της προσωπικότητα κάποιου άλλου. Η σήμανση των είναι άλλοτε θετική και άλλοτε αρνητική ανάλογη πάντα με το αποτέλεσμα, που μπορεί και αυτό να είναι παραγωγικό η το αντίθετο, ακυρωτικό. Η τυπική ιδεοψυχαναγκαστική προσωπικότητα διακρίνεται για επιμονή, ευταξία, εμμονή στις λεπτομέρειες, μεθοδικότητα, επαγρύπνηση στην διατήρηση του ελέγχου και την αποφυγή λαθών. Στην πραγματικότητα όμως είναι σπάνιο να συνυπάρχουν όλα αυτά τα χαρακτηριστικά στον ίδιο βαθμό και στον ίδιο άνθρωπο. Ένα από αυτά προεξάρχει και βάσει αυτού, ο φορέας του βαφτίζεται με το ανάλογο όνομα, όπως τελειοθηρικός, λεπτολόγος, προληπτικός η εργασιομανής. Μπορεί να μας εμπνέει θαυμασμό και να κερδίζει την εμπιστοσύνη μας, γιατί συχνά είναι βιρτουόζος –με την γενικότερη έννοια της λέξης- σε ότι κάνει, ανεξάρτητα αν είναι εργάτης, ερευνητής, καλλιτέχνης η συλλέκτης. Σε άλλες περιπτώσεις όμως μπορεί να μας απωθεί. Δυστυχώς πολύ συχνά παγιδεύεται στην σχολαστικότητα και τον μηρυκασμό και έτσι καταντά αναποτελεσματικός, φιλάργυρος, κουραστικός και ‘ψυχοβγάλτης’. Οι ιδεοληψίες και οι ψυχαναγκασμοί χαρακτηρίζουν και τις δύο εκδοχές της συγκεκριμένης αυτής προσωπικότητας. Οι ιδεοληψίες (Obsessions) είναι δυσάρεστες σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις που 'εισβάλλουν' απρόσκλητα, ανεπιθύμητα, επίμονα και επαναληπτικά στο μυαλό . Κάθε προσπάθεια αποβολής των από το επίπεδο της συνείδησης, συνήθως αποτυγχάνει.
Οι Ψυχαναγκασμοί ή καταναγκασμοί (Compulsions) συνδέονται με τις ιδεοληψίες. Είναι επίμονες δυσάρεστες και επαναληπτικές πράξεις συνήθως τελετουργικού χαρακτήρα που λειτουργούν σαν αποτρεπτικό τέχνασμα, στην όποια απειλή μπορεί να ‘προμηνύει’ η ιδεοληψία. Για παράδειγμα οι ιδεοληψίες μόλυνσης γενούν Ψυχαναγκασμούς καθαριότητας και απολύμανσης, οι ιδεοληψίες αμφιβολίας ψυχαναγκασμούς ελέγχου όπως το τσεκάρισμα. Αμέτρητες –όσο και οι άνθρωποι είναι οι ψυχαναγκαστικές εκδηλώσεις- που παίρνουν το όνομα τους από την επιτελούμενη πράξη. Ψυχαναγκασμοί τάξης και συμμετρίας, φύλαξης άχρηστων αντικειμένων, συχνών ερωτήσεων επιβεβαίωσης, ανάγκη για εκμυστήρευση, επανάληψη συγκεκριμένων λέξεων ή φράσεων και άπειρες άλλες.
Κοινωνικά αποδεκτοί ψυχαναγκασμοί αποτρεπτικού χαρακτήρα είναι το ‘χτύπα ξύλο η το μετακινήσου από την θέση σου’.
Οι Iδεοληψίες και οι ψυχαναγκασμοί είναι αναπαραστάσεις ψυχοσύγκρουσης, ανάμεσα σε ένα τελειοκρατικό υπερεγώ και ένα οργισμένο ματαιωμένο υποεγώ (id) Με ένα Εγώ χωρίς διαμεσολαβητική, ειρηνοποιό δύναμη. Ένα Εγώ που έχει απωθήσει τους λόγους της σύγκρουσης και συμπεριφέρεται σαν να μην υπάρχουν. Στην πραγματικότητα βέβαια την ψυχοσύγκρουση την ζει συμβολοποιημένη στις ιδεοληψίες και τους ψυχαναγκασμούς του. Απλά δεν αντέχει να το ξέρει. Και αυτό δυστυχώς απομακρύνει ακόμα περισσότερο το Εγώ από την πιθανότητα εκπαίδευσης σε αποτελεσματικότερη διαπραγματευτική δεξιότητα.
Ο Freud παραμένει επίκαιρος στην θεωρία του για την οργάνωση της ψυχαναγκαστικής δομής της προσωπικότητας. Το μικρό παιδί στο πρωκτικό / σαδιστικό στάδιο της ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης του και μπροστά στο άγχος της τιμωρίας για απαγορευμένες γενετήσιες παρορμήσεις και φαντασιώσεις ‘προτιμά’ την καθήλωση στο στάδιο αυτό. ‘Καταφεύγει’ στον μηχανισμό της απώθησης. Η απώθηση είναι νευρωτική άμυνα του Εγώ. Επιστρατεύεται όταν το ψυχικό υλικό - που κατά κανόνα σχετίζεται με θυμό και σεξουαλικότητα- είναι επώδυνο και απαράδεχτο για την συνείδηση. Τότε το υλικό αυτό αποβάλλεται από το συνειδητό κομμάτι του ψυχικού οργάνου, σπρώχνεται και καταχωνιάζεται σε σκοτεινούς χώρους του ασυνείδητου. Εκεί βέβαια δεν καταργείται ούτε ξεχνιέται πραγματικά . Υπάρχει στην μη συνειδητή στην συμβολική συμπεριφορά. Απλώς το Εγώ –η υπαρξιακή μας εκδοχή στη συνειδητή καθημερινή συμπεριφέρά – αντιδρά ‘αξιοπρεπώς’, σαν να μην έχει αντίληψη και σχέση με ‘ταπεινά’ κίνητρα και ‘ποταπές’ συναισθηματικές ανάγκες.
Στην ενήλική ζωή του, ο άνθρωπος που έχει απωθήσει τις γενετήσιες παρορμήσεις του αναγκαστικά καταφεύγει σε μηχανισμούς αναπλήρωσης κυρίως την εξιδανίκευση. Το απωθημένο υλικό παίρνει την μορφή υπερτονισμένων ηθικών και αισθητικών αξιών αλλά και ανελέητης αξιοκρατίας.
Η εξιδανίκευση είναι μια ναρκισσιστική άμυνα του Εγώ -πιο πρωτόγονη από ότι η απώθηση που είναι νευρωτική- και σαν τέτοια υποδηλώνει μεγαλύτερη παλινδρόμηση. Τα αντικείμενα εισπράττονται σαν απόλυτα καλά η σαν απόλυτα κακά. Προικίζονται με εξωπραγματική ισχύ είτε στην διάσταση του καλού είτε στην διάσταση του κακού. Αυτό βέβαια κάνε πιο δύσκολη την θέση του Εγώ που σε αναζήτηση ανακούφισης του άγχους, καταφεύγει σε παλινδρόμηση, διανοητικοποίηση και εκλογίκευση. Η παλινδρόμηση είναι μια ανώριμη άμυνα του Εγώ λίγο καλλίτερη από την ναρκισσιστική λίγο χειρότερη από την νευρωτική. Είναι η επιστροφή σε ένα πρωιμότερο στάδιο λιβιδινικής ανάπτυξης που σαν λιγότερο εξελιγμένο επιτρέπει περισσότερο το απαγορευμένο. Την ‘παιδική’ ικανοποίηση. Εξυπακούεται ότι ένας βαθμός παλινδρόμησης απαιτείται όχι μόνο στο sex αλλά και σε πολλές άλλες εκδηλώσεις. Είναι πάντα ο βαθμός και η αποτελεσματικότητα που κάνουν ένα μηχανισμό προσαρμοστικό η ψυχοφθόρο. Η διανοητικοποίηση καθώς και η εκλογίκευση είναι και οι δύο νευρωτικές άμυνες του Εγώ. Δηλώνουν υπερβολική χρήση διανοητικών διεργασιών που φιλτράρουν και τελικά αποτρέπουν την έκφραση συναισθήματος σαν προσωπικό βίωμα. Η έμφαση δίνεται στην περιγραφή των άψυχων αντικειμένων του σκηνικού . Το υποκείμενο δεν βιώνει συγκίνηση και προσωπικό πάθος. Αυτά περιγράφονται σαν να αφορούν άλλον. Αλλά και η υπερλεπτομεριακή περιγραφή των επί μέρους στοιχείων καταστρέφει την αντίληψη του συνόλου.
Ας σημειωθεί ότι το ‘απαγορευμένο’ είναι πάντα μια σχετική έννοια. Δεν είναι απαραίτητο να αφορά γονικά πρότυπα τιμαριωτικά και φοβογόνα. Μπορεί κάλλιστα να αφορά το παιδί, το δικό του πρότυπο γονικής εικόνας, την προβολή των δικών του δαιμόνων. Επίσης ότι η ιδεοψυχαναγκαστική προσωπικότητα δεν αποτελεί ψυχιατρική διαταραχή και ας υπάρχουν ομοιότητες και επικαλύψεις. Σε πολλές περιπτώσεις η προσωπικότητα αυτή κατορθώνει -μέσα από τον μηχανισμό της εξιδανίκευσης- να αναδείξει το ‘απόλυτα καλό’ και να μεγαλουργήσει. Και είναι αυτό που μετρά, ΤΟ ΜΕΓΑΛΟΥΡΓΗΜΑ.
Όπως προαναφέρθηκε υπάρχουν ομοιότητες με τις επίσημες Ψυχιατρικές διαταραχές που είναι : α) Ψυχαναγκαστική Καταναγκαστική Διαταραχή της Προσωπικότητας (ΨΚΔΠ) Obsessive-Compulsive Personality Disorder. β) Ψυχαναγκαστική Καταναγκαστική Διαταραχή (ΨΚΔ) Obsessive-Compulsive Disorder O.C.D.
Και οι δύο αναγνωρίζονται βάσει αυστηρά καθορισμένων κλινικών κριτηρίων. (Διαγνωστικό σύστημα DSM-IV). Και για τις δύο υπάρχουν πολλές και αξιόπιστες πληροφορίες εύκολα προσβάσιμες ώστε κάθε άλλη περιγραφή να αποτελεί επανάληψη.
Το video που ακολουθεί δίνει με χιουμοριστικό τρόπο μια εικόνα πολύ πιο εύγλωττη από μια ΄ψυχαναγκαστική’ περιγραφή……..
Κλεοπάτρα Περισσάκη
http://youtu.be/rh8TLaXGvMs
Οι Ψυχαναγκασμοί ή καταναγκασμοί (Compulsions) συνδέονται με τις ιδεοληψίες. Είναι επίμονες δυσάρεστες και επαναληπτικές πράξεις συνήθως τελετουργικού χαρακτήρα που λειτουργούν σαν αποτρεπτικό τέχνασμα, στην όποια απειλή μπορεί να ‘προμηνύει’ η ιδεοληψία. Για παράδειγμα οι ιδεοληψίες μόλυνσης γενούν Ψυχαναγκασμούς καθαριότητας και απολύμανσης, οι ιδεοληψίες αμφιβολίας ψυχαναγκασμούς ελέγχου όπως το τσεκάρισμα. Αμέτρητες –όσο και οι άνθρωποι είναι οι ψυχαναγκαστικές εκδηλώσεις- που παίρνουν το όνομα τους από την επιτελούμενη πράξη. Ψυχαναγκασμοί τάξης και συμμετρίας, φύλαξης άχρηστων αντικειμένων, συχνών ερωτήσεων επιβεβαίωσης, ανάγκη για εκμυστήρευση, επανάληψη συγκεκριμένων λέξεων ή φράσεων και άπειρες άλλες.
Κοινωνικά αποδεκτοί ψυχαναγκασμοί αποτρεπτικού χαρακτήρα είναι το ‘χτύπα ξύλο η το μετακινήσου από την θέση σου’.
Οι Iδεοληψίες και οι ψυχαναγκασμοί είναι αναπαραστάσεις ψυχοσύγκρουσης, ανάμεσα σε ένα τελειοκρατικό υπερεγώ και ένα οργισμένο ματαιωμένο υποεγώ (id) Με ένα Εγώ χωρίς διαμεσολαβητική, ειρηνοποιό δύναμη. Ένα Εγώ που έχει απωθήσει τους λόγους της σύγκρουσης και συμπεριφέρεται σαν να μην υπάρχουν. Στην πραγματικότητα βέβαια την ψυχοσύγκρουση την ζει συμβολοποιημένη στις ιδεοληψίες και τους ψυχαναγκασμούς του. Απλά δεν αντέχει να το ξέρει. Και αυτό δυστυχώς απομακρύνει ακόμα περισσότερο το Εγώ από την πιθανότητα εκπαίδευσης σε αποτελεσματικότερη διαπραγματευτική δεξιότητα.
Ο Freud παραμένει επίκαιρος στην θεωρία του για την οργάνωση της ψυχαναγκαστικής δομής της προσωπικότητας. Το μικρό παιδί στο πρωκτικό / σαδιστικό στάδιο της ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης του και μπροστά στο άγχος της τιμωρίας για απαγορευμένες γενετήσιες παρορμήσεις και φαντασιώσεις ‘προτιμά’ την καθήλωση στο στάδιο αυτό. ‘Καταφεύγει’ στον μηχανισμό της απώθησης. Η απώθηση είναι νευρωτική άμυνα του Εγώ. Επιστρατεύεται όταν το ψυχικό υλικό - που κατά κανόνα σχετίζεται με θυμό και σεξουαλικότητα- είναι επώδυνο και απαράδεχτο για την συνείδηση. Τότε το υλικό αυτό αποβάλλεται από το συνειδητό κομμάτι του ψυχικού οργάνου, σπρώχνεται και καταχωνιάζεται σε σκοτεινούς χώρους του ασυνείδητου. Εκεί βέβαια δεν καταργείται ούτε ξεχνιέται πραγματικά . Υπάρχει στην μη συνειδητή στην συμβολική συμπεριφορά. Απλώς το Εγώ –η υπαρξιακή μας εκδοχή στη συνειδητή καθημερινή συμπεριφέρά – αντιδρά ‘αξιοπρεπώς’, σαν να μην έχει αντίληψη και σχέση με ‘ταπεινά’ κίνητρα και ‘ποταπές’ συναισθηματικές ανάγκες.
Στην ενήλική ζωή του, ο άνθρωπος που έχει απωθήσει τις γενετήσιες παρορμήσεις του αναγκαστικά καταφεύγει σε μηχανισμούς αναπλήρωσης κυρίως την εξιδανίκευση. Το απωθημένο υλικό παίρνει την μορφή υπερτονισμένων ηθικών και αισθητικών αξιών αλλά και ανελέητης αξιοκρατίας.
Η εξιδανίκευση είναι μια ναρκισσιστική άμυνα του Εγώ -πιο πρωτόγονη από ότι η απώθηση που είναι νευρωτική- και σαν τέτοια υποδηλώνει μεγαλύτερη παλινδρόμηση. Τα αντικείμενα εισπράττονται σαν απόλυτα καλά η σαν απόλυτα κακά. Προικίζονται με εξωπραγματική ισχύ είτε στην διάσταση του καλού είτε στην διάσταση του κακού. Αυτό βέβαια κάνε πιο δύσκολη την θέση του Εγώ που σε αναζήτηση ανακούφισης του άγχους, καταφεύγει σε παλινδρόμηση, διανοητικοποίηση και εκλογίκευση. Η παλινδρόμηση είναι μια ανώριμη άμυνα του Εγώ λίγο καλλίτερη από την ναρκισσιστική λίγο χειρότερη από την νευρωτική. Είναι η επιστροφή σε ένα πρωιμότερο στάδιο λιβιδινικής ανάπτυξης που σαν λιγότερο εξελιγμένο επιτρέπει περισσότερο το απαγορευμένο. Την ‘παιδική’ ικανοποίηση. Εξυπακούεται ότι ένας βαθμός παλινδρόμησης απαιτείται όχι μόνο στο sex αλλά και σε πολλές άλλες εκδηλώσεις. Είναι πάντα ο βαθμός και η αποτελεσματικότητα που κάνουν ένα μηχανισμό προσαρμοστικό η ψυχοφθόρο. Η διανοητικοποίηση καθώς και η εκλογίκευση είναι και οι δύο νευρωτικές άμυνες του Εγώ. Δηλώνουν υπερβολική χρήση διανοητικών διεργασιών που φιλτράρουν και τελικά αποτρέπουν την έκφραση συναισθήματος σαν προσωπικό βίωμα. Η έμφαση δίνεται στην περιγραφή των άψυχων αντικειμένων του σκηνικού . Το υποκείμενο δεν βιώνει συγκίνηση και προσωπικό πάθος. Αυτά περιγράφονται σαν να αφορούν άλλον. Αλλά και η υπερλεπτομεριακή περιγραφή των επί μέρους στοιχείων καταστρέφει την αντίληψη του συνόλου.
Ας σημειωθεί ότι το ‘απαγορευμένο’ είναι πάντα μια σχετική έννοια. Δεν είναι απαραίτητο να αφορά γονικά πρότυπα τιμαριωτικά και φοβογόνα. Μπορεί κάλλιστα να αφορά το παιδί, το δικό του πρότυπο γονικής εικόνας, την προβολή των δικών του δαιμόνων. Επίσης ότι η ιδεοψυχαναγκαστική προσωπικότητα δεν αποτελεί ψυχιατρική διαταραχή και ας υπάρχουν ομοιότητες και επικαλύψεις. Σε πολλές περιπτώσεις η προσωπικότητα αυτή κατορθώνει -μέσα από τον μηχανισμό της εξιδανίκευσης- να αναδείξει το ‘απόλυτα καλό’ και να μεγαλουργήσει. Και είναι αυτό που μετρά, ΤΟ ΜΕΓΑΛΟΥΡΓΗΜΑ.
Όπως προαναφέρθηκε υπάρχουν ομοιότητες με τις επίσημες Ψυχιατρικές διαταραχές που είναι : α) Ψυχαναγκαστική Καταναγκαστική Διαταραχή της Προσωπικότητας (ΨΚΔΠ) Obsessive-Compulsive Personality Disorder. β) Ψυχαναγκαστική Καταναγκαστική Διαταραχή (ΨΚΔ) Obsessive-Compulsive Disorder O.C.D.
Και οι δύο αναγνωρίζονται βάσει αυστηρά καθορισμένων κλινικών κριτηρίων. (Διαγνωστικό σύστημα DSM-IV). Και για τις δύο υπάρχουν πολλές και αξιόπιστες πληροφορίες εύκολα προσβάσιμες ώστε κάθε άλλη περιγραφή να αποτελεί επανάληψη.
Το video που ακολουθεί δίνει με χιουμοριστικό τρόπο μια εικόνα πολύ πιο εύγλωττη από μια ΄ψυχαναγκαστική’ περιγραφή……..
Κλεοπάτρα Περισσάκη
http://youtu.be/rh8TLaXGvMs
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου