Παγίδες Ναρκισσισμού

Ζούμε την εποχή των αλλαγών των αντιφάσεων και της ανασφάλειας. Οι σταθερές αξίες είναι παρωχημένες. Η γλώσσα μας έχει χάσει την επικοινωνιακή της αξία. Οι λέξεις έγιναν τόσο πολυσήμαντες και πολυνοηματικες, τόσο πολύ εξαρτώμενες από το καταστασιακό περιβάλλον αλλά κυρίως τους κρυφούς στόχους που τελικά οδηγούν σε παρανόηση και όχι συνεννόηση. Έχουμε αποκοπεί συναισθηματικά από τους άλλους. Ο κάθε ένας από εμάς έγινε ένας σύγχρονος Νάρκισσος. Αποξενωμένος από υπαρξιακές ανησυχίες, απορροφημένος στην δική του ιστορία στο δικό του καθρέφτισμα, ακυρώνει και ακυρώνεται κοινωνικά.

Ο όρος ναρκισσισμός δηλώνει τον εγωκεντρισμό και την αυταρέσκεια. Σχετίζεται με τον μυθολογικό Νάρκισσο που παγιδευμένος στον αυτοθαυμασμό αδιάφορος σε κάθε άλλο ερέθισμα, απορροφήθηκε από το ίδιο του το είδωλο και πνίγηκε στα νερά που το ανακλούσαν. Δυστυχώς η εποχή ενθαρρύνει η και εκτρέφει τύπους προσωπικότητας, που στην γλώσσα της ψυχολογίας θα μπορούσαν να διαγνωσθούν σαν Ναρκισσιστική προσωπικότητα η Ναρκισσιστική διαταραχή.

Ο Freud προσέγγισε το ναρκισσισμό σαν υπερβολική αγάπη για τον εαυτό, με συνέπεια την απόσυρση των ενδιαφερόντων από τον εξωτερικό κόσμο. Αλλά επίσης και σαν μια πολύ πρώιμη αναπτυξιακή κατάστασης, που ο εαυτός δεν έχει διαχωριστεί από την εξωτερική πραγματικότητα, από τους άλλους. Οι άλλοι βιώνονται σαν προέκταση του εαυτού και επομένως σαν ιδιοκτησία. Έτσι ο ψυχισμός κυριαρχείται από αίσθημα παντοδυναμίας και απαιτεί μονοπωλιακά δικαιώματα. Η αναπόφευκτη ματαίωση σχετίζεται με καταστροφική οργή, με ενόρμηση θανάτου.

Άτομα με ναρκισσιστικά στοιχεία προσωπικότητας μπορεί να είμαστε εμείς οι δικοί μας οι φίλοι μας. Κυρίως οι πολιτικοί μας. (Σε αυτούς ίσως θα έπρεπε να μη μιλάμε για στοιχεία προσωπικότητας αλλά για προσωπικότητα, η και για διαταραχή της προσωπικότητας). Τα Ναρκισσιστικά στοιχεία, όταν αυτά προάγουν μια θετικότερη εικόνα εαυτού, όταν αυτά χτίζουν την αυτοεκτίμηση μας, συντελούν στην βελτίωση των διαπροσωπικών σχέσεων. Αντίθετα, όταν αυτά οδηγούν σε πεποιθήσεις μεγαλείου και ανάγκες μονοκρατορίας, τότε οι ‘μονοκράτορες’ γοητευτικά ‘πειστικοί’ επιδιώκουν να δεσμεύουν τους άλλους σε εκμεταλλευτικές σχέσεις. Άλλοτε πάλι εξιδανικεύουν υπέρμετρα τους άλλους, μόνο και μόνο γιατί προσδοκούν από αυτούς ναρκισσιστική στήριξη.

Μια συγκαλυμμένη μορφή Ναρκισσισμού είναι η καλοσύνη χειριστικού χαρακτήρα. Πιο κοινή στις γυναίκες, ενδεχομένως προϊόν της κρυφομητριαρχίας.

Οι ‘καλοί’ πεπεισμένοι για την καλοσύνη και την ανωτερότητα των απαιτούν ειδική αναγνώριση, που συνήθως συνεπάγεται υποδούλωσης του άλλου. Διαχειρίζονται την καλοσύνη σαν ενοχοποιητικό εργαλείο. Η καλοσύνη αποτελεί έτσι καμουφλαρισμένη εξουσία (παθητικής εξουσίας) και κατά κανόνα παίρνει την μορφή ‘ηθικών αξιών’ όπως ευαισθησία, αγάπη, θρησκευτικότητα, τάμα, αλλά και αδυναμία η ασθένεια. Οι ‘καλοί’ δεν υποκρίνονται. Πραγματικά πιστεύουν πως οι ίδιοι και όχι άλλοι, είναι καλλίτεροι διαχειριστές ηθικών αξιών. Εξουσίας γενικότερα. Ακόμα και όταν προβάλλουν αδυναμία, καθιερώνουν σχέσεις ανισότητας, καταπίεσης και εκμετάλλευσης. Και αυτές οι σχέσεις, αργά η γρήγορα οδηγούν σε αδιέξοδα.

Φυσικά κανείς από εμάς δεν μπορεί να είναι σίγουρος ότι δεν προσπαθεί να είναι ο ίδιος χειριστής του άλλου. Σίγουρα η διαπροσωπική σχέση είναι αλληλεπιδραστική και με αυτή την έννοια χειριστική. Η παιδεία, η ψυχοθεραπεία και η πολιτική είναι οι χώροι που ο επηρεασμός του άλλου είναι ο επιδιωκόμενος στόχος.

Η διαφορά βρίσκεται στην αναγνώριση της ισότητας, στην αποφυγή της ψυχολογικής αυθαιρεσίας που συντελείται εξ αιτίας των κυριαρχικών αναγκών του Νάρκισσου. Μετρά το αποτέλεσμα της ενδοπροσωπικής / διαπροσωπικής σχέσης. Με άλλα λόγια το πώς οριοθετούμε τον εαυτό μας, απέναντι στην δυσκοινωνικότητα του Ναρκισσισμού, του δικού μας η του άλλου. Χρειάζεται επαγρύπνηση μια και είναι εύκολο να μας απορροφήσει ένα είδωλο τόσο ωραίο στην μεγαλοσύνη του, ανεξάρτητα αν προδηλώνει Παράδεισο η Κόλαση.

Στην γκρίζα αυτή εποχή το επιδιωκόμενο πρέπει να είναι η ολοκλήρωση της προσωπικότητας προς την κατεύθυνση του ιδανικού Εγώ. Η επικράτηση μηχανισμών άμυνας όπως η μετουσίωση, ο αλτρουισμός, η δικαιοσύνη, η αισιοδοξία. Οι μάχες μπορεί να κερδίζονται συχνά από παρόρμηση, αλλά τα αποτελέσματα της νίκης μόνο με σύνεση, συναίνεση και δικαιοσύνη εξασφαλίζουν την κοινωνική συνοχή και ευημερία της ομάδας. Καλλίτερη επικοινωνία, περισσότερη κατανόηση, θερμότερη διαπροσωπική σχέση και συναισθηματική επαφή θα μπορούσαν να αποτελέσουν το καλλίτερο αντίδοτο για την σύγχρονή αποξένωση. Έχουμε ανάγκη την αισιοδοξία σαν κώδικα κοινής γλώσσας. Συναισθηματικής γλώσσας που γίνεται ενσυναίσθηση και επομένως καινούργια στάση ζωής. Δημιουργικά ανατρεπτική.

Φυσικά τα όρια μεταξύ των Ναρκισσιστικών στοιχείων προσωπικότητας, της Ναρκισσιστικής προσωπικότητας και της Ναρκισσιστικής διαταραχής της προσωπικότητας συχνά αλληλεπικαλύπτονται. Τα επίσημα διαγνωστικά κριτήρια, που ακολουθούν( αντιγραφή από το DSM-IVTM) είναι θέμα κλινικό. Στην καθημερινότητας αυτό που έχει σημασία είναι η αναζήτηση της καινούργια στάση ζωής. Η αποφυγή των Ναρκισσιστικών παγίδων, με όποια μορφή αυτές παίρνουν, σε όποιο χώρο και από όποιο άνθρωπο μπορεί να στήνονται.

Κλεοπάτρα Περισσάκη

Διαγνωστικά κριτήρια Ναρκισσιστικής διαταραχής της Προσωπικότητας

(DSM-IVTM)

(1) το άτομο έχει μία μεγαλειώδη αίσθηση σπουδαιότητας για τον εαυτό του (π.χ. διογκώνει τα επιτεύγματα και τα ταλέντα του, περιμένει να αναγνωρισθεί σαν ανώτερο, χωρίς ανάλογα επιτεύγματα)

(2) έχει έντονη ενασχόληση με φαντασιώσεις απεριόριστης επιτυχίας, δύναμης, εξυπνάδας, ομορφιάς ή ιδανικής αγάπης

(3) πιστεύει ότι είναι εξαιρετικός και μοναδικός άνθρωπος και μπορούν να το καταλάβουν μόνο άνθρωποι ανάλογου επιπέδου ,ή πρέπει να συναναστρέφεται μόνο με εξαιρετικά άτομα και να γίνεται αποδεκτός σε υψηλού επιπέδου οργανισμόυς.

(4) απαιτεί υπερβολικό θαυμασμό

(5) έχει μία αίσθηση κατοχής ιδιαίτερων δικαιωμάτων, δηλ.αδικαιολόγητες προσδοκίες για ιδιαίτερα ευνοϊκή μεταχείριση ή αυτόματη συμμόρφωση των άλλων με τις προσδοκίες του

(6) εκμεταλλεύεται διαπροσωπικά, δηλ. εκμεταλλεύεται τους άλλους για να πετύχει τους σκοπούς του

(7) στερείται ενσυναίσθησης ,εμπάθειας για αυτό είναι απρόθυμο να αναγνωρίσει ή να ταυτοποιηθεί με τα αισθήματα και τις ανάγκες των άλλων

(8) συχνά είναι ζηλόφθονος αλλά πιστεύει ότι οί άλλοι το φθονούν

(9) εμφανίζει αλαζονική, υπεροπτική συμπεριφορά ή στάση